Mundarija : kirish I. Bob. Sud psixologik ekspertizasi ham jinoyatlarni ochish psixologik xizmatning ahamiyati

Kurs ishining maqsadi va vazifasi: Shunday qilib, gap psixologik bilimli yuristlar haqida boradi, chunki ularning faoliyatida odamlar bilan ishlash birinchi o'rinda turadi va bu ishning muvaffaqiyatli bo'lishi uchun ana shu odamlarning psixologiyasini bilish kerak.
Kurs ishining predmeti: Yuridik psixologiya fani boshqa o'quv yurtlarida ham o'qitiladi: ijtimoiy himoya, ishlab chiqarish pedagogikasi, biznes (menejment va marketing) sohalarida isluash uchun amaliy psixologiya bo'yicha ixlisoslikdagi talablar shu bilan birga bu yerda o'qitish umumiy psixologiya va psixologiya fanning boshqa sohalari asosida o'qitiladi va bo'lajak psixologlardan farqli psixologiya fanlarining katta to'plami o'qitiladi.
Muammoning o’rganilganlik darajasi. Shuning uchun, albatta, psixologlar uchun yuridik psixologiya kursi dasturiga umumiy psixologik savollar kiritilmaydi, boshqa psixologik bo'lmagan mutaxassislik talabalar uchun ular o'quv fanining mazmunini taxminan yarmini tashkil etadi.
I.BOB.SUD - PSIXOLOGIK EKSPERTIZASI HAM JINOYATLARNI OCHISH PSIXOLOGIK XIZMATNING AHAMIYATI
1.1.Sud - psixologik ekspertizasi tergov jarayonida jinoyatchining jinoiy hatti - harakatlari
Mamlakatimiz huquqiy daviat yo'lida borar ekan yuiidik (huquqiy) psixologiya kelajakda huquq o'rganiladigan hamma o'quv yurtlarida o'qitiladi deb ko'zda tutish mumkin.
Gap' shundaki, bu fanni o'rganishda talaba—psixolog psixologiyaning nazariyasiga emas balki huquqiy bilimlarni qo'llash faoliyati jarayonida haqiqiy yuzaga keladigan turli vaziyatlarni psixologik tahlil qilishga asosiy e'tiborlarni qaratishlari kerak. Bu bilan U o'zini qonunni himoya qilish organlari ishchilariga ularning faoliyatlarida psixologik yordam beruvchi konsultant yoki ekspert vazifalarini bajarishga tayyorlaydi. Boshqacha aytganda, yuridik psixologiyani o'rganishda talaba - yurist uchun uning mumkin bo'lgan mijozlari odamlar psixologiyasi haqida bilimlarni olish asosiy hisoblansa, talaba - psixolog uchun esa - yuristning faoliyatining psixologik mazmunini o'rganish hisoblanadi. Buning uchun u yurist-prudensiyalarda bo'lmasa ham, unda hech bo'lmaganda yuridik psixologiyadan bilimlari bo'lishi kerak, ana shularni hisobga olib asosiy yo'naltiruvchi muammoli savollar va o'quv masalalari tuzilgan.
Jinoyatni ochishda sud ekspertizalarining ahamiyati katta. Jumladan, sud - psixologik ekspertizasi ham jinoyatlarni ochishga, jinoyatchining ruhiyotini aniqlashga, adolatli jazo tayinlashda katta yordam beradi. Sud-psixologik ekspertizasi quyidagi holatlarda o‘tkaziladi:
O‘limning sabablari va tan jarohatlarining xarakterini aniqlash maqsadida;
Gumondor yoki ayblanuvchilarning jinoiy ish qo‘zg‘atilgan paytda o‘z xatti - harakatlari uchun javob bera olish - olmasligi yoki idora qila olish - olmasligiga, shuningdek, eng asosiysi ruhiy sog‘lomligiga shubha tug‘ilganida, ularning psixik holatlarini aniqlash maqsadida;
Guvoh yoki jabrlanuvchining ishga aloqador shart - sharoitlarini to‘g‘ri idrok qilish hamda ko‘rgazma berish qobiliyatlariga shubha tug‘ilgan kezlarda ularning ruhiy va jismoniy sog‘lomligini aniqlash uchun;
Ish uchun ahamiyatli bo‘lgan, lekin tegishli hujjatlar bo‘lmagan hollarda ayblanuvchi, gumondor va jabrlanuvchining necha yoshga kirganini aniqlash uchun ekspertiza o‘tkazilishi shart bo‘lib hisoblanadi.
Qonunda ekspertizalarni tegishli mutaxassislar – shifokor, psixolog, psixiatrlarni taklif qilib o‘tkazish belgilab qo‘yilgan.
Ko‘pchilik hollarda ekspertiza o‘tkazish zarurati tergovchining ixtiyori bilan hal etiladi, bu masalani hal qilish uning vakolatiga kiradi.
Ekspertizaning quyidagi turlari farqlanadi:
Sud - tibbiy ekspertizasi;
Sud - psixiatriya ekspertizasi;
Sud - psixologiya ekspertizasi;
Kompleks ekspertizalar.
Sud - tibbiy ekspertizasi jinoyatning barcha turlarida o‘tkaziladi. Jumladan, baxtsiz hodisalar, ehtiyotsizlik oqibatidan kelib chiqadigan jinoyatlar, tasodifiy yoki qasdddan amalga oshiriladigan jinoyatlar kelib chiqqada sud - tibbiy ekspertizasi o‘tkaziladi. Sud - tibbiy ekspertizasi orqali jabrlanuvchining olgan tan jarohatlari, ularning darajasi, kelib chiqadigan oqibatlari aniqlanadi.
Sud - psixiatriya ekspertizasi ham barcha turdagi jinoyatlar kelib chiqqanda o‘tkaziladi. Bunday ekspertiza orqali jinoyatchi, jabrlanuvchilarning jismoniy sog‘lomligi, aqliy jihatdan aqli rasoligi, ko‘rgazma berish uchun o‘z xatti - harakatlarini idora qila olish-qilmasligi, sud zalida o‘zini to‘g‘ri tuta olishi, savollarga to‘g‘ri, adolatli javob bera olishi yoki olmasligi aniqlanadi. Odatda sud - psixiatriya ekspertizasi sud - psixologik ekspertizasini o‘tkazishdan avval olib boriladi va gumondor, jinoyatchi shaxsiga hatti - harakatlariga javob bera olishi yoki olmasligi to‘g‘risida xulosa beriladi.
Sud - psixologik ekspertizasi tergov jarayonida jinoyatchining jinoiy hatti - harakatlari aniq bo‘lmagan hollarda, shuningdek, balog‘at yoshidagi o‘smirlar jinoyatga qo‘l urgan paytlarida, kattalarning balog‘atga yetmagan bolalarga nisbatan majburlash, nomusiga tegish, o‘z joniga qasd qilish hollarida o‘tkaziladi.
Sud - psixologik ekspertizasini o‘tkazishdan asosiy maqsad jinoyatchining psixologik xususiyatlarini, jinoiy hatti - harakatlar qilayotgan paytidagi uning ruhiy holatlari, jumladan, affekt (kuchli qo‘zg‘alish, shuuriy holati), stress holati (kuchli hayajonlanish), suitsid (o‘z joniga qasd qilish) holatlarini aniqlash va jinoyatchiga to‘g‘ri psixologik tashxis qo‘yish, ya’ni uning jinoiy xatti - harakatlar qilayotgan vaqtida ongsizlik holatida bo‘lgan yoki bo‘lmaganligini aniqlashdir.
Kompleks ekspertizalarning mazmuni shundan iboratki, bunday ekspertizalarni o‘tkazishda turli mutaxassislar jalb qilinadi. Jumladan, psixolog, shifokor, psixiatr, texnolog, pedagog kabilarning fikrlari jamlanadi. Kompleks ekspertizalar muammolar juda murakkab bo‘lganda o‘tkaziladi.

1.