Mundarija Fizik-kimyoviy tadqiqot usullarining umumiy xususiyatlari va klassifikatsiyasi

Refraktometriya usulining nazariy asoslari
Refraktometrik usul eritmalarning nur sindirish ko‘rsatkichini aniqlashga asoslangan. Nur sindirish ko‘rsatkichi turlicha tizimdagi refraktometrlar yordamida 20⁰S haroratda, natriy spektriga mos to‘lqin uzunligida (=589,3 nm) aniqlanadi.

Zamonaviy refraktometrlar oddiy yorug‘lik (ko‘zga ko‘rinadigan nur, =400-800 nm) da o‘lchanganda ham D natriy spektriga mos bo‘lgan nur sindirish ko‘rsatkichini aniqlash imkonini beradi. Normal sharoitda aniqlangan nur sindirish ko‘rsatkichi - bilan belgilanadi. Refraktometriya usuli o’zining oddiyligi, tahlil natijasining to’g’ri va aniqligi hamda tahlil uchun juda kam miqdorda preparat talab qilinishi (2-3 tomchi) bilan farq qiladi. Nur manbaidan tarqalgan nur bir muhitdan ikkinchi muhitga o‘tishda yo‘nalishini o‘zgartiradi (sinadi). Ikkinchi muhitning nur tushgan nuqtasidan, muhit yuzasiga perpendikular chiziq o‘tkazilib, ikkinchi muhit yuzasiga teng masofalarda parallel chiziqlar tortilsa, gipotenuzalari tushgan va singan nurlardan iborat ikkita to‘g‘ri burchakli uchburchak hosil bo‘lib, - burchak tushish burchagi, - burchak esa sinish burchagi deyiladi. Masalan, 20⁰C haroratda tozalangan suvning nur sindirish ko‘rsatkichi 1,3330 ga teng.

Nur sindirish ko‘rsatkichining mutloq va nisbiy qiymatlari mavjud. Mutlaq nur sindirish ko‘rsatkichi eritmaning vakuumga nisbatan nur sindirish ko‘rsatkichi. Nisbiy nur sindirish ko‘rsatkichi esa eritmaning havoga nisbatan nur sindirish ko‘rsatkichi. Amalda aniqlanuvchi eritmaning havoga nisbatan o‘lchangan nur sindirish ko‘rsatkichidan foydalaniladi. Eritmaning nur sindirish ko‘rsatkichi aniqlanuvchi moddaning tabiatiga, eritma konsentratsiyasiga, sinayotgan nurning to‘lqin uzunligiga, nur sindirish ko‘rsatkichi o‘lchanayotgan refraktometr turiga, erituvchining tabiatiga, haroratga va boshqa bir qancha omillarga bog‘liq. Amalda farmatsevtik tahlilda Abbe turidagi refraktometrlardan foydalanilib, bu uskuna yordamida natriy spektri to‘lqin uzunligi - D dagi (=589,3 nm) nur sindirish ko‘rsatkichi o‘lchanadi. Aniqlash harorati 20±,5⁰S dan iborat bo‘lib, normal haroratdan boshqa haroratda o‘lchangan nur sindirish ko‘rsatkichi formula orqali normal haroratga o‘tkaziladi. Bunda: 0,0002-nur sindirish ko’rsatkichining tuzatish koeffitsienti; t^0­-moddani tekshirish vaqtidagi harorat. 20⁰-normal harorat