Mundarija: I. Bob. Ta'Lim jarayonini integrallashning nazariy asoslari

II.BOB. INTEGRATIV DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI
2.1.Maktabgacha ta’lim muassasalarida o’qitish va tarbiyalash integratsiyasi
muammolari.
Hozirgi kunda lug’atlarda integratsiya so`zining uslubiy ma`nosi ko`rsatilmagan. Lekin hammaga ma`lum lotincha so`z “Integratio” tiklanish, to`ldirish , “integrir” - bir butunikki ma`noda foydalanishga qabul qilingan.
1) Qandaydir qismlar elementlarni bir qilib birlash tirish.
2) Ikki yoki undan ko`p davlatlar bir turdagi ijtimoiy tuzimga ega bo`lgan bo`lsa,
iqtisodiy yoxud madaniy jihatdan uyg’unlashtirish jarayoni.
Bir turdagi qism yoki elementlar mavjudligi va ularning bir maqsadga tabiiy
bo`ysundirish imkoni va bir qator o`quv fanlari uslubidagi yaqinlik integratsiya atamasini aniqlashga asos beradi, ya`ni o`qitish, tarbiya qilish va o`quvchilarni ma`lum o`quv fanlarini o`zlashtirishni uyg’unlashtirish usullari haqidagi fan. Maktabgacha ta’lim muassasasida mavjud hamma fanlar o`ziga xos integratsion imkonga e ga. Lekin ularning bir - biriga mos bo`lishi integrirlangan kurslarning samaradorligi ko`p sharoitlarga bog’liq. SHuning uchun yangi dastur yar ati shdan oldin pedagoglar va uslubchilar ga integr atsiyaning imkoniyati va zaruriyati xulosa ishiga yor dam beradigan vaziyatlarni hisobga olish kerak.
Buning uchun o`qituvchi sinf o`quvchilarining tayyorgarlik darajasini o ldin tahlil qilishi, ularning ma`naviy xususiyatlar ini, o`rganishga qiziqishlarini nazarda tutgan holda o`rganadi. O`quv faoliyatida mavjud bo`lgan qiyinchiliklar integratsiya usulidan foydalanish sabablaridan biri bo`lishi mumkin . Ba `z i o`quvchilarning bir fandagi muvaffaqiyati ikkinchi fandan olgan bilim va ko`nikmalariga bog’liq bo`lishi mumkin.Masalan: o`quvchi savodli va tez matn ko`chirishga tez va to`g’ri o`qishi bog’liq. Lekin agar aniq bo`nday hamkorlik ko`rsatilmasa ham yoki umumiylik bo`lmasa bir fan rejasidagi mazmunga to`g’ri baho bersa o`qituvchi alo hida dars berishini etarli emasligini ko`rish mumkin. Biz bilamizki, dunyo bir, u sanoqsiz ichki aloqalar bilan bog’langan, shuning uchun bitta muhim masalani, boshqa ko`pgina masalalarga tegmasdan echish qiyin. Shunga o`xshash solishtirishlar integratsiya ga asos bo`la oladi. Bir qator fanlarning dasturlarida «chorrahalar» bor, ya`ni umumiy muomala va masallar bilan bir bo`lgan, tez – tez bir hodisa, ya`ni boshqa - boshqa nuqtalardan bir ob`ektni o`rganiladi. Bularning barchasi integratsiyaga talabnoma.
Lekin birlashtirish asosi juda chuqur. Agar o`qituvchi o`zi dars berayotgan
fandan shunday o`zaro muloqotga oid joylarini aniqlasa ular o`z navbatida o`qitish samaradorligini oshirishga yordam berish mumkinligini aniqlasa qo`yilgan maqsadga erishish uchun uning texnologiyasini ishlab chiqish kerak. O`qituvchi va o`quvchi faoliyatining tashkillanishini hisobga olsak integrirlangan dars sharoitida u tez - tez bahs va kelishmovchilikka sabab bo`ladi.
Tabiiyki, har bir sinfda o`quvchilar guruxdari bor. Ular bir - birlarid an xotira turlariga ko`ra farq qilishadi, qabul qilish, diqqat jihatidan farqlanadi.
Ularning ba`zilari o`qituvchi olib borgan dars tezligi qoniqtiradi, kimgadir
tezlik qiladi. Kimgadir darsda ishlatilgan jadval tushunarli, boshqalari qayta - qayta izohlagan dan keyin tushunadi.Mustaqil tashkiliy ish o`quvchilarning imkonlarini bir oz tenglashtiradi, chunki har biri o`ziga xos qarorni tanlashga yo`l izlaydi, lekin albatta bir muammo qoladi -o`quvchiga qo`yilgan maqsadni topishga qanaqa usul, vosita bilan qur ollantirish kerak. Darsning cheklangan vaqti ham, har bir o`quvchining topshiriqni b ajar is h vaqti ham mo s emas , lekin ular n in g f aoliyatini ta`minlovchi yagona shaxs — o`qituvchi.Integr ir langan dar sning xususiyati bu jar ayonda 2 yoki 3 ba`zida undan ham ko`p pedagoglar qatnashishi mumkinligi. Bunday integrirlangan darsni o`tish osonmi, murakkabmi? Ko`pincha o`qituvchilar ga bog’ liq. Lekin, dar s bu ishning muhim qismi e kanligini unutmaslik kerak. Aynan dars orqali asosiy masalalar integrirlangan kurs da amalga oshiriladi va natija omadli yoki omadsiz bo`lishi mumkin.Lekin integrirlangan dars tushunchasi hamon bahsli bo`lib qolmoqda.
3.Integratsiya jarayonida o’rganishda buyuk pedagoklarning fikrlari.
Integrirlangan kursning o`zi yangi murakkab birlik bo`lib, umuman boshqacha shaklda bo`ladi hamda masalalarni aniq va samarali echishga qaratiladi. 2) Ular 2 yoki 3 ta fan asosida rejalashtiriladi. Shuning uchun bir nechta o`qituvchi yoki bir nechta o`quv fanlari materiali mexanik usulda birlashtiriladi.
3) O`rganishga qiziqish jarayonini faollashtirishning usullari, malaka va ko`nikmalari ishlab chiqiladi.O`qituvchilar darsni birga yoki alohida o`tkazishlari
mumkin, lekin natijalar umumiy harakatlar orqali echiladi. Ko`pincha 5 - sinfda yangi o`qituvchilar kirishadi va o`quvchilarga turlicha talablar qo` yis h adi, an cha vaqt qiyn alis h adi. Bu nd an ko ` r in adiki, maktabgacha ta’lim muassasasilarimizda pedagoglarimiz umumiy ta`lim siyosatiga ega emaslar, bir jamoa bo`lib harakat qilishmaydi. Integrirlangan dar sning chegarasida o`qituvchilar oldindan nima muhim , nima ikkinchi darajali ekanini aniqlashlari lozim. O`quvchilar bu darsda o`z ishlarini lo`nda va aniq ifoda etishni, og’zaki savollarni to`g’ri tuzishni, o`z - o`zini nazorat qilishni, o`ziga baho qo`yishni o`rganishi kerak. O`qituvchilar ana shunday hamko rlik asosida tuzilgan darslar integrirlangan
bo`ladi, lekin ular asosida o`rganilgan material bir - biri bilanhamohang
b o ` lm a yd i. Bundaydarslarni integratsiyaning 1 - darajasiga kiritish mumkin.
1) 2-va 3 - darajali integratsiyali eng keng tarqalgan darslar.2- daraja deb tushuncha ma`lumotli o`quv fani M: Takrorlash darslariga qo`shimcha kiritish, mavzuga qo`shimcha material tanlash.3 - darajada solishtirish umumlashirishda gap materialni o`rganish masalalari bilan bog’liq. O`quvchilar hodisa va ob`ektlarni solish tirish va taqqoslash bilan bog’laydilar. Bunday dasrda 2 ta o`qituvchi ishtirok etishi mumkin.Eng chuqur deb integratsiyaning 4 - darajasi olinadi. O`quvchilar faktlarni solishtira boshlashdi, bitta hodisani, voqeani muhokama qilishadi, ular orasidagi aloqa larni aniqlashadi, hamkorlikda o`quv ko`nikmasini birgalikda ishlab chiqishadi.Integritsiyalangan dars maqsadi yuqoridagilarda qamrab olingan jarayon nazorat qilinadi. Qo`yilgan fikrlarni shakllantirish o`quvchining talabiga, qiziqishi, intilish iga ko`r a rivojlan tir iladi. O`qituvchilar va o`quvchilar orasida taqsimlangan vazifalarni hisobga olinganda integrirlangan darslar har xil shaklga ega, noan`anaviy Bilim almashish darsi.O`quvchilar guruhlarga bo`linadi. Har xil mavzularda topshiriq berilib, bir birlariga xabar beradilar. Bunday shakl o`quv fanlar bir - biriga o`xshash bo`lganda eng samarali.
2) O`zaro tekshirish darslari.Guruh va juftliklarda ish olib boriladi. U o`quvchilardan yaxshi tayyorgarlik talab qiladi. Faoliyatning hamma turl arida ob`ektiv va aniq baholash talab etiladi. Sinfdoshlarining bilimlarini
tekshirganda har bir o`quvchi ko`rsatkichlari jadvali bo`lishi shart.
3) Ijodiy izlanish darsi.O`quvchilar o`zlari mustaqil tarzda muammoning echimini izlashadi. Lekin
izlanish us lublari o`qituvchi tomonidan ilgari o`tilgan darslarda ko`rib
chiqilgan bo`ladi. Bunday dars samarasi yuqori bo`ladi.
4) Ro`znoma chop etish, ilmiy almanax (nashr) darsi. Ma`lum bir mavzuga asosan guruhlarga ijodiy topshiriqlar beriladi. Ish natijasi gazeta yoki al’manax. Ish natijasi nazorat is hlar i yoki ijodiy is hni himo ya yoki jor iy imtihon qilib o`tkazilishi mumkin.Mavzu asosan suhbatlar, muammoli masallarni echish, tanlov, kim oshdi savdosi.Boshlang’ich sinflarda o`quv fanlari kam. Nimani integrirlas h kerak? Qanday? Boshlang’ich sinf o`qituvchisiga integrirlangan dar slar ga o`tish oson, chunki bir o`zi hamma f anlar ni o`qitadi. O`quvchi qanchalar yosh bo`lsa, u shuncha kam biladi. Shuning uchun oshlang’ ichda integr atsiya imkonlar i chegar alangan. Boshlan g’ ich ta`limda amalda ichki va fanlararo aloqalardan foydalanish va r ivojlantir ish ker ak. Boshlang’ ich ta`limda integr atsiya «oz - oz hamma narsadan» usuliga ega. Bolalar boshlang’ich ta`limda juda ko`p hodisa, tushuncha, fanlar bilan tanishishadi, lekin ula r to`g’risida elementar tushuncha olishadi. Keyingi yillarda mavjud bilimlarini to`ldirib va kengaytirib borishadi. Shuning uchun o`qituvchi bir xillikdan qochishi va rang - barang shakl va usullarda dars o`tishi talab etiladi. Integratsiyalangan darslar charchoqni va taranglik n i o`quvchilardan oladi faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o`tishi hisobidan ziyraklik va hozirjavoblikka o`rgatadi. Lekin 1 - 2 - sinflarda integratsion darslarga uncha berilmaslik tavsiya etiladi. Chunki bolaning bilim zapasi ko`p emas , grammatik, matematik va texnik ko`nikmalari shakllanib ulgurmagan.Chunki integratsiya mavjud mavzuni kengaytiradi, chuqur tahlil qilishni talab qiladi, hodisalarni umumlashtiradi, ularning bilim doirasi boshqa fanlar hisobiga kengayadi. O`quvchilar must aqil tarzda shuncha ishni bajarishga kuchi etmasligi mumkin.O`z navbatida o`qituvchiga juda ko`p talablar qo`yiladi.
Integrirlangan dars o`qituvchidan qo`shimcha tayyorgarlik, katta bilimdonlik, yuqori kasb mahoratini talab qiladi. O`z darsida o`qituvchi quyidagilarni e`tiborga olishi kerak.
1. Dars maqsadi (bu mavzuni o`rganish muddatini hujjati bo`lsaqisqartirish, o`quvchi bilimini kamolotiga yo`naltirish vaboshqa).
2. Ob`ekt tanlash, ya`ni yangi ma`lumot manbalarini, ularningdars maqsadiga javob berishi inobatga olinadi.
3. Tizimlashtiruvchi omillarni aniqlash, ya`ni har xilfanlarning ma`lumotlarini birlashtirish uchun asos toppish (fikr, hodisa,tushuncha, fan).
4. Kursning yangi tizimini yaratish. Bilimlarning funktsionalyo`nalishini o`zgar tirish.
5. Mazmunni qayta ishlash. eski shakllarni buzish, tizimdaalohida bo`lgan elementlar orasida aloqalar yaratish.O`qituvchi qachon va qanaqa fanlarni integrirlash mumkin yoki integrirlash shartligini bilish muhim ahamiyatga ega.
Boshlang’ich sinf o`quvchilarini o`qitishda dars samaradorligiga e rishish uchun integrirlashga e`tibor berishi shart. «Birinchi sinfda quyidagi fanlarni integritsiyalashuv mumkin: o`qish, yozuv, tasviriy san`at va mehnat. Faqat o`qish va faqat yozish bolani juda charchatadi va unda salbiy tuyg’ularni uyg’otadi. 1 -sinf bolasida birinchi darslar dayoq o`q ishga bo’lgan istak yo’q bo`lmasligi kerak. Uning ko`zlaridagi uchqun o`chmasligi kerak. Yuqorida aytib o`tilgan fanlarni tartiblashda o`quvchining o`rganish jarayonini, qiziqishini ushlab turish, faollashtirishga e`tibor beriladi».