Mundarija I. Kirish. II. Umumiy qism

Materiallarni shtamplash
Buyumni bosim bilan shtamplash yordamida ishlab, uni shaklini o‘zgartirish operatsiyasiga shtamplash deb ataladi. Shtampni tuzilishi va shakli olinadigan zagatovkanikiga o‘xshagan qolip misoli bo‘ladi.
Shtamplash molotlarida, shtamplash presslarida, gidravlik va friksion presslarda, gorizont shtamplash mashinalarda shtamplash amalga oshiriladi.
Issiqlayin hajmli shtamplashning ochiq va yopiq turlari bo‘ladi. Ochiq shtamplarda shtampni kesimini chetki qirralari bo‘yicha ariqcha qilinib, shtamplash vaqtida bosim hisobiga ortiqcha metal torayish bo‘lib chiqadi.
Yopiq shtamplashda metalni deformatsiyalanishi berk fazoda bajariladi. Metalni shtamplash natijasida torayish chiqmaydi.
Rangli metallar va qotishmalari hamda kam uglerodli po‘latdan shtamplash usuli bilan turli detallar tayyorlanadi.Bunday shtamplashda buyum puxtalanib qoladi, uni mexanikaviy va fizikaviy xususiyati yuqori tomonga o‘zgaradi.
Sovuqlayin hajmli shtamplash yo‘li bilan uncha katta bo‘lmagan, sodda pokovkalar, detallar tayyorlanadi.

3.2. Detal yuzalariga mexanik ishlov berish rejasini tuzish. Texnologik bazalar tanlash

Operatsiya №	O’tish №	Operatsiya o’tish nomi va mazmuni	Dastgoh	Moslama	Kesuvchi asbob
1	2	3	4	5	6
005		Tokarlik operatsiyasi o’rnatish
	1	A yon D=12 mm yuza qora bo’ylanma yo’nilsin	1П365 tokarlik revolver	To’rt Kulachokli patron	Tokarlik o’tuvchi to’g’ri keskich GOST 18879-73
	2	A yon D=12 mm yuza yarim toza bo’ylanma yo’nilsin
	3	G yuza qora yo’nilsin			Tokarlik o’tuvchi to’g’ri keskich GOST 1880-73
	4	G yuza yarim toza yo’nilsin
	5	G yuza toza yo’nilsin
	6	E yuza qora yo’nilsin
	7	E yuza yarim toza yo’nilsin
	8	E yuza toza yo’nilsin
	9	C yuzada D=19.1 mm l=18 mm bo’lgan tashqi rezba ochilsin			Tashqi rezba qirquvchi keskich GOST 18878-73
	10	F yuza D=17.7 mm l=2 mm qora yo’nilsin			Tokarlik o’tuvchi to’g’ri keskich GOST 18878-73
		F yuza D=17.7 mm l=2 mm yarim toza yo’nilsin
	11	D yuza D=13 mm l=2 mm qora yo’nilsin
		D yuza D=13 mm l=2 mm yarim yo’nilsin
	12	B yuza D=12 mm l=1 mm qora yo’nilsin
	13	B yuza D=12 mm l=1 mm yarim toza yo’nilsin
	14	E yuzada 1x45 faska ochilsin			Faska ochuvchi keskich GOST 18873-730
	15	C yuzada 2x45 faska ochilsin
		Frezalash operatsiyasi A o’rnatish
	1	H torets yuza qora frezalansin		Prizma maxkamlash moslamasi	Torets freza GOST 24350-80
	2	H torets yuza yarim toza frezalansin
	3	H torets yuza toza frezalansin
					Shakldor barmoq freza GOST 6648-79
	4	H torets yuzada O ariqcha frezlansin
		Frezalash operatsiyasi B o’rnatish
010	1	L torets yuza qora frezalansin	6H81	Prizma maxkamlash moslamasi	Torets freza GOST 24350-80
	2	L torets yuza yarim toza frezalansin
	3	L torets yuza toza frezalansin
	4	L torets yuzada P ariqcha frezlansin			Shakldor barmoq freza GOST 6648-79
		Frezalash operatsiyasi C o’rnatish
	1	M torets yuza mm qora frezalansin	6H81	Prizma maxkamlash moslamasi	Torets freza GOST 24350-80
	2	M torets yuza mm yarim toza frezalansin
		Frezalash operatsiyasi D o’rnatish
	1	N torets yuza mm qora frezalansin	6H81	Prizma maxkamlash moslamasi	Torets freza GOST 24350-80
	2	N torets yuza mm yarim toza frezalansin
		Frezalash operatsiyasi E o’rnatish
	1	I torets yuza mm qora frezalansin	6H81	Prizma maxkamlash moslamasi	Torets freza GOST 24350-80
	2	I torets yuza mm yarim toza frezalansin
		Parmalash operatsiyasi o’rnatish
015	1	M yuzada D=12 mm bo’lgan J teshik ochilsin	2Н118	Prizma maxkamlash moslamasi	Spiral parma GOST 2092-77
	2	M yuzada D=12 mm bo’lgan K teshik ochilsin
		Jilvirlash operatsiyasi A o’rnatish
020	1	G yuza D=25.2 mm l=130 mm qora jilvirlansin	3M151	To’rt kulachokli patron	Jilvir tosh GOST 3060-86
	2	G yuza D=25 mm l=130 mm toza jilvirlansin
	3	B yuza D=18.2 mm l=18 mm qora jilvirlansin
	4	B yuza D=18 mm l=18 mm toza jilvirlansin
		Jilvirlash operatsiyasi B o’rnatish
	1	H yuza qora jilvirlansin	3M151	Prizma maxkamlash moslamasi	Jilvir tosh GOST 3060-86
	2	H yuza toza jilvirlansin
		Jilvirlash operatsiyasi C o’rnatish
	1	L yuza qora jilvirlansin	3M151	Prizma maxkamlash moslamasi	Jilvir tosh GOST 3060-86
	2	L yuza toza jilvirlansin

3.3. Zagatovkaga ishlov berishda qo’yim hisobi

1. 
   Diametri Ø25 mm bo‘lgan G yuza uchun qo‘yim miqdorini hisoblaymiz.
   

G yuza ishlov berish texnologik marshruti qora, toza yo‘nish hamda qora va toza jilvirlashdan iborat.
Silindrsimon detallarga ishlov berishda qo‘yimlarni aniqlash quyidagi formula yordamida topiladi:
, ([1], 4.2-j, 62-b):
Bu yerda: –yuza g’adir budirligi (mkm)
– nuqsonli yuzalar kattaligi (mkm);
– fazodagi chetlanishlar miqdor (mkm);
– o’rnatishdagi xatoliklar;
Zagotovka uchun yuza notekisliklari balandligi R_z va sirt qatlamdagi nuqsonlar chuqurligi T ni ([1], 4.3-j, 63-b) jadvaldan olamiz:

1. 
   zagotovka uchun: R_z =150 mkm; T=250 mkm;
   
2. 
   qora yo‘nish uchun: R_z =50 mkm; T=50 mkm;
   
3. 
   toza yo‘nish uchun: R_z =30 mkm; T=30 mkm;
   
4. 
   qora jilvirlash uchun: R_z =10 mkm; T=10 mkm;
   
5. 
   toza jilvirlash uchun: R_z =5 mkm; T=15 mkm.
   

Fazoviy chetlanishlarning umumiy yig‘indisi sortli prokatlarni yo‘nish jarayoni quyidagi formula yordamida topiladi:

;
=
=0; (zagatovka holatidagi teshiklar uchun);
Zagotovka uchun
qora yo’nish uchun ;
toza yo’nish uchun
qora jilvirlash uchun
toza jilvirlash uchun
;
Qoldiq fazoviy chetlanishlar:

• 
  zagatovka uchun: ρ₁=2·130=260 mkm;
  
• 
  qora yo‘nishdan so‘ng: ρ₁=1·130=130 mkm;
  
• 
  toza yo‘nishdan so‘ng: ρ₁=1·130=130 mkm;
  
• 
  qora jilvirlashdan so‘ng: ρ₁=0.75·130=97.5 mkm;
  
• 
  toza jilvirlashdan so‘ng: ρ₁=0.5·130=65 mkm;
  

O’rnatishda hosil bo’ladigan xatoliklarni aniqlaymiz.
([1] 73-bet ).
Bazalash xatoligi:
(δ_заг+ δ_дет)/2 ([1] 74-bet ).
δ_заг=250 mkm; δ_дет=30 mkm;
(250+30)/2=140.
.
([1] 4.10-j 73-bet ).
=160;
Qo‘yimlarning minimal miqdorini hisoblaymiz:
- zagotovka: ;
- qora yo‘nish: ;
- toza yo‘nish: ;
- qora jilvirlash: ;
- toza jilvirlash: ;

2. 
   Diametri Ø18 mm bo‘lgan B yuza uchun qo‘yim miqdorini hisoblaymiz.
   

B yuza ishlov berish texnologik marshruti qora, toza yo‘nish hamda qora va toza jilvirlashdan iborat.
Silindrsimon detallarga ishlov berishda qo‘yimlarni aniqlash quyidagi formula yordamida topiladi:
, ([1], 4.2-j, 62-b):
Bu yerda: –yuza g’adir budirligi (mkm)
– nuqsonli yuzalar kattaligi (mkm);
– fazodagi chetlanishlar miqdor (mkm);
– o’rnatishdagi xatoliklar;
Zagotovka uchun yuza notekisliklari balandligi R_z va sirt qatlamdagi nuqsonlar chuqurligi T ni ([1], 4.3-j, 63-b) jadvaldan olamiz:

6. 
   zagotovka uchun: R_z =150 mkm; T=250 mkm;
   
7. 
   qora yo‘nish uchun: R_z =50 mkm; T=50 mkm;
   
8. 
   toza yo‘nish uchun: R_z =30 mkm; T=30 mkm;
   
9. 
   qora jilvirlash uchun: R_z =10 mkm; T=10 mkm;
   
10. 
    toza jilvirlash uchun: R_z =5 mkm; T=15 mkm.
    

Fazoviy chetlanishlarning umumiy yig‘indisi sortli prokatlarni yo‘nish jarayoni quyidagi formula yordamida topiladi:

;
=
=0; (zagatovka holatidagi teshiklar uchun);
Zagotovka uchun
qora yo’nish uchun ;
toza yo’nish uchun
qora jilvirlash uchun
toza jilvirlash uchun
;
Qoldiq fazoviy chetlanishlar:

• 
  zagatovka uchun: ρ₁=2·18=36 mkm;
  
• 
  qora yo‘nishdan so‘ng: ρ₁=1·18=18 mkm;
  
• 
  toza yo‘nishdan so‘ng: ρ₁=1·18=18 mkm;
  
• 
  qora jilvirlashdan so‘ng: ρ₁=0.75·18=13.5 mkm;
  
• 
  toza jilvirlashdan so‘ng: ρ₁=0.5·18=9 mkm;
  

O’rnatishda hosil bo’ladigan xatoliklarni aniqlaymiz.
([1] 73-bet ).
Bazalash xatoligi:
(δ_заг+ δ_дет)/2 ([1] 74-bet ).
δ_заг=250 mkm; δ_дет=30 mkm;
(250+30)/2=140.
.
([1] 4.10-j 73-bet ).
=160;
Qo‘yimlarning minimal miqdorini hisoblaymiz:
- zagotovka: ;
- qora yo‘nish: ;
- toza yo‘nish: ;
- qora jilvirlash: ;
- toza jilvirlash: ;