Mundarija Kirish Asosiy qism I bob asosiy miqdorlar tushunchasi va ularning kelib chiqish tarixi

Sutka tushunchasi. Sutkaning bolalarga tanish bo`laklari bo`lgan ertalab, kunduzi, kechqurun, tun tushunchalari orqali kiritiladi. Undan tashqarii vaqtinchalik ushbu ketma – ketlikka asoslanadilar: o`tgan kuni, kecha, bugun, ertaga, ertadan keyin.
O`qituvchi yana tabel – kalendarni qarashga qaytib, bolalarga kalendardagi sanalar sutkalarni ifodalashni, sutkalar kechasi soat 12 da boshlanishini tushuntirishi kerak.
Shundan keyin soat va minut qaraladi. Bolalarning bu vaqt oraliqlari haqida konkreti tasavvurlari ularning amaliy faoliyatlari, kuzatishlari asosida shakllantiriladi. Masalan, bir soat bitta dars bilan katta tanaffuzning davom etishidir. 1 minutning qancha davom etishini shaklantirish uchun shunday mashqlar kiritiladiki, bu mashqlar yordamida bolalar 1 minutda nima qilishga ulgurish mumkinligini bilib oladilar. Qaysi songacha sanay olasan? Nechta misol yecha olasan? O`rtacha qadam bilan bir minutda necha metr bosish mumkin? va hakozo.
Mamlakatimiz hayotdan olingan misollar, zavod va fabrikalar 1 minutda, 1 kunda qancha mahsulot ishlab chiqishlari haqidagi son ma'lumotlar katta tarbiyaviy ahamiyatga ega. Soat va minut bilan tanishishga bag`ishlangan birinchi darsdayoq vaqt o`lchovlari orasidagi munosabatlar aytiladi: Bir sutka 24 soatdan, 1 soat 60 minutdan iborat.
Bu bosqichda soat bilan tanishtirish asosiy bo`lib hisoblanadi. Yuqorida aytilgandek, myehnat darslarida harakatlanadigan apryelkali sifyerblot yasash lozim. Sinfda katta demonapratsion model bo`lishi kerak. O`qituvchi bolalarga hamma soatlar shunday yasalganligini, ya'ni katta stryelka bir kichik chiziqchadan, ikkinchi kichik chiziqchadan 1 minutda o`tishini, katta chiziqdan kichik stryelka ikkinchi katta chiziqgacha 1 soatda o`tishini aytadi. Shuning uchun katta stryelka minut stryelkasi, kichik stryelkani esa soat strelkasi deyiladi. Shunday keyin o`qituvchi bolalarga vaqt hisobi yarim kechadan yoki tushdan boshlanishini aytadi. Bunday ikkala stryelka 12 ni ko`rsatadi.
«Vaqt o`lchovlari» tyemaisga doir masalalar tabel- kalendar va soat modeli yordamida yechiladi. Boshlang`ich sinflarda vaqtni hisoblashga doir quyidagi ko`rinishdagi masalalar qaraladi:
1. Hodisaning boshlanish va qancha davom etgani berilgan bo`lsa, uning tugash paytini topishga doir masalalar. Masalan: «Dars soat 11 da boshlanadi va 45 minut davom etadi. Soat modelida dars qachon tugaganini ko`rsating».
2. Hodisaning boshlanish va tamom bo`lish vaqtining berilishiga qarab, uning qancha davom etishni topishga doir masalalar. Masalan, «O`quvchi uyidan soat 8 –u 30 minut o`tganda chiqdi va maktabga 8 – u 50 minut o`tganda yetib keldi. O`quvchi yo`lda qancha minut yurganini soat modeli yordamida bil».
3. Keyinchalik o`quvchilar o`zlari uchun yangi vaqt birliklari –