Mundarija kirish I bob. Bolalar cholg'u asboblarida jo'r bo'lish faoliyati tavsifi

2.2. Bolalar cholgu asboblari turlari va ularning xususiyatlari

Musiqa nafaqat kattalarga, balki bolalarga ham ta'sir qilish imkoniyatiga ega erta yosh. Bundan tashqari, u ham isbotlangan, hatto intrauzerin davri insonning keyingi rivojlanishi uchun juda muhimdir: kelajakdagi ona tinglovchi farovonning farovonligiga ijobiy ta'sir ko'rsatishi kerak (ehtimol uning ta'mini shakllantiradi Afzalliklar). Biz poydevorlarni shakllantirish uchun sharoit yaratib olishimiz kerak degan xulosaga kelishimiz mumkin. Musiqiy ta'limning asosiy vazifalari quyidagilarni ko'rib chiqish mumkin:

Musiqiy madaniyatning boshlanishini shakllantirish uchun umumiy ma'naviy madaniyatni shakllantirishga hissa qo'shadi. Ro'yxatga olingan vazifalarni muvaffaqiyatli qarori, birinchi navbatda repertuarlarning qo'llanilishi, o'qitish usullari va metodikasi, o'quv uslubiy faoliyatini tashkil etish shakllari va boshqalarga bog'liq. Bolada unga tabiatdan qo'yilgan barcha yaxshiliklarni rivojlantirish juda muhimdir; Maxsus shakl hosil qilish uchun turli xil tabiiy konlarga asoslangan ba'zi musiqiy faoliyat turlariga moyilligini hisobga olgan holda musiqiy qobiliyat, umumiy rivojlanishni targ'ib qilish. Musiqiy faoliyatning asosiy shakli bolalar bog'i nafaqat musiqiy ishlarni tinglash, ularning qo'shiqlarini o'rganishni, harakatlarini o'rganib, o'zlarini tinglashni, balki o'z ichiga oladi musiqiy o'yinlar va raqslar, lekin bolalar uchun o'z o'yinlarini o'rganish musiqiy asboblar. Nima uchun musiqiy mashg'ulotlarni o'tkazish, menga to'layman katta e'tibor Bolalar musiqa asboblari bo'yicha o'yinmi? Ha, chunki bolalar musiqasi maktabgacha tarbiyachilarning musiqiy faoliyat doirasini kengaytirmoqda, musiqiy mashg'ulotlarga bo'lgan qiziqishni oshiradi, rivojlanishga yordam beradi musiqiy xotira, DIQQAT, Haddan tashqari uyatchanlikni, qattiqlikni oshirishga yordam beradi musiqiy ta'lim Chaqaloq. O'yin jarayonida har bir ijrochining shaxsiy xususiyatlari aniq namoyon bo'ladi: iroda, hissiyot, diqqat markazining paydo bo'lishi va takomillashtirish. O'yinni bolalar musiqa asboblariga o'rganib, bolalar dunyoni kashf etishadi musiqiy tovushlar, ovozning go'zalligini ongli ravishda ajratib oling turli xil vositalar. Ular qo'shiq sifatini yaxshilaydilar, ular jimgina qo'shiq aytish, musiqiy va ritmik harakatlarning sifatini yaxshilaydi, bolalar ritmni ko'paytiradi.
Ko'pgina ota-onalar farzandlariga birinchi kundan boshlab musiqaga bo'lgan muhabbatni tarbiyalashga harakat qilishadi. Bolaligidan musiqiy madaniyatga erishish bolaning to'g'ri va yuksak darajadagi estetik taraqqiyoti garovidir. Odatda, ta'lim ritm va shovqinli va zarbalar bilan tanishish bilan boshlanadi. Kelajakda bolalar uchun musiqa asboblarini sotib olish tavsiya etiladi. Bularning barchasi bolaga musiqiy madaniyatni tezroq o'rganish va turli musiqa asboblarida qanday professional tarzda o'ynashni o'rganish imkonini beradi.
Ushbu maqolada sizlarga bolalar uchun musiqa asboblarini tasniflash haqida, shuningdek, qaysi bolalarni tovush madaniyati bilan tanishish va qaysi yoshda o'ynashni boshlashingiz mumkinligini bilib olamiz
Bolalar uchun musiqa asboblarining asosiy turlari:
Vahima vositalari. Ovozlar bilan tanishish, odatda, shovqinchilar, kalçalar, marakalar va boshqalarni o'z ichiga olgan ushbu asboblar guruhi bilan boshlanadi. Aslida, birinchi shovqin bolalar uchun shov-shuvli cholg'ularga ham tegishlidir.

Perkusiya asboblari eng kichik bolalarda eshitish va sabab-ta'sir munosabatlarini rivojlantirish uchun ajoyib vosita. 9 oylik chaqaloqlar uchun ko'p sonli ksilofonlar va metall telefonlar hozirda mavjud. Xashak quvnoq yorqin o'yinchoqlarga tayanadi va turli tovushlarni chiqaradi. Yildan katta bo'lgan bolalarga qo'ng'iroqlar, daflar, kastanets, barabanlar va boshqa asbob-uskunalar kirishi mumkin.

Yog'och yoki misdan tayyorlangan shamol qurilmalari 10-12 yoshdan oshgan bolalar uchun mo'ljallangan. Ularda tovush havoni puflab chiqaradi, bu esa o'pkaning katta hajmini talab qiladi. Bolalar uchun yog'ochli musiqa asboblari orasida flut, klarnet, bassun va boshqalarni mis quvurlari, tuba, trombone va boshqalarga kiritishingiz mumkin. Agar siz bolani havoga pufaklash yo'li bilan tovush chiqarish mexanizmiga kiritmoqchi bo'lsangiz, yillar davomida soddalashtirilgan vositadan - quvurdan foydalaning.

Bugungi kunda eng mashhur asboblar klaviaturalardir. Bu va barcha mashhur pianino va qamish akkordeon yoki akkordeon va elektron sintezator. U hatto eng kichkina bolalarda ham - bir yarim yildan ikki yilgacha nishonlanishi mumkin. Albatta, bunday vositalar o'yinni professional tayyorgarligi uchun mo'ljallanmagan, ammo ularning yordami bilan bola tovushlar qaerdan kelgani haqida birinchi fikrni bilib olishi mumkin.

Stringli. Ushbu asboblarni chalishda tovush keskin iplar bilan chiqariladi va bu erda rezonator bo'shliq yog'och kassetadir. Stringli cholg'ular quyidagilarga bo'linadi:

• 
  parchalanib ketgan - ular ichida barmoqlar bilan yoki maxsus qurilma bilan
  

iplarni qisib, ovoz chiqariladi. Eng mashhurlari - gitaralar, gusli, balalaikalar va boshqalar. Bolaning ushbu turdagi musiqa asboblari bilan tanishish uchun tavsiya etilgan yoshi 6-7 yil;

• 
  bosh egib - o'yin, u kamon orqali amalga oshiriladi. Ushbu turdagi asboblar
  

orasida, chaqaloq uchun eng munosib skripka - siz 3 yoshga to'lganingizda o'ynashni boshlashingiz mumkin. Viyolonsevar, ikkita bosh va boshqalar bolalarga mos kelmaydi, chunki ularning kattaligi va og'irligi.

Musiqa cholgʻu asboblari tovush manbalariga qarab guruhlarga, ijrochilik uslubi (yoki ishlatilgan mexanizmi)ga qarab guruhchalarga, oʻziga xos qoʻshimcha belgilariga qarab xillarga boʻlinadi. Musiqa cholgʻu asboblari, asosan, torli (xordofonlar), puflab chalinadigan (aerofonlar), teri qoplamali (membranofonlar), tilchali (gemidiofonlar), plastinkali, elektr va elektron musiqa cholgʻulari- idiofonlar guruhlariga boʻlinadi.

Torli cholgʻu asboblarning guruhchalari: kamonli sozlar (skripka, alt, violonchel, kontrabas, viola, oʻzbek sozlaridan gʻijjak, koʻbiz, sato va boshqalar), chertib chalinadigan sozlar (arfa, gusli, sitra, gitara, balalayka, dutor, tanbur, rubob, setor, doʻmbira va boshqalar), urib chalinadigan torli sozlar (chang, simbali va boshqalar), klavishli urib chalinadigan sozlar (klavikord, fortepiano, royal), klavishli chertib chalinadigan sozlar (klavesin va uning turlari). Puflab chalinadigan cholgʻu asboblarning guruhchalari: tilchali sozlar (surnay, qoʻshnay, boʻlamon, shoxnay, klarnet, goboy va boshqalar), tilchasiz sozlar (naylar, fleytalar), mundshtukli sozlar (truba, valtorna, tuba, karnay va boshqalar), pnevmatik klavishli sozlar (organ va uning turlari). Tilchali cholgʻu asboblarning boʻlinmalari: pnevmatik klavishli sozlar (fisgarmoniya, bayan, akkordeon va boshqalar), chertib chalinadigan sozlar (changkoʻbiz va uning turlari), urib chalinadigan sozlar (fleksatonlar). Teri qoplamali urib chalinadigan cholgʻu asboblarning guruhchalari: sozlanadigan (litavralar), sozlanmaydigan (nogʻora, doira, baraban, tamburin va boshqalar) cholgʻu asboblar. Plastinkali cholgʻu asboblarning guruhchalari: urib chalinadigan rezonatorsiz sozlar (ksilofonlar va boshqalar), urib chalinadigan rezonatorli sozlar (ovoz beradigan plastinkalari ostida maʼlum hajmdagi rezonatorlar — trubkalar, boʻsh idishlar va h. k. oʻrnatilgan metallofon, marimba, vibrafon va boshqalar), klavishli urib chalinadigan sozlar (chelesta va boshqalar). Idiofonlarning guruhchalari: sozlanadigan (orkestr kolokoli, koʻngʻiroqchalar, gong va boshqalar), sozlanmaydigan (tarelkalar, tamtam, marakas, qayroq, qoshiq, safoil, likop, patnis, mislagan, zang va boshqalar) cholgʻu asboblar. Cholg’u o’rgatishda an’anaviy metodlardan cholg’ular bilan avval ko’rsatib tanishtirish hisoblanadi. O’quvchilarni avvalo cholg’u asbob bilan yaqindan tanishtirish va ularda qiziqish uyg’otish lozim.Shundan so’ng chalinadigan musiqiy asar bilan tanishtiriladi va o’qituvchi tomonidan bir necha martta ijro qilinib beriladi.O’quvchilarda tushunchalar hosil qiliniadi.Avvaliga chapak,og’izda tovushlarni chiqarish yordamida kuyni taktlarga bo’lib ijro qilinadi.Asta sekin musiqiy cholg’u asbobida taktlarga bo’lib o’rganiladi. O'quvchilar qanchalik cholg'u haqida ko'proq ma'lumotga ega bo'lsa,chalishni istagan yoki tanlangan cholg'u asbobi haqidagi qiziqarli ma'lumotlarni bilsa,cholg'u asbobini chalgan insonlar hayoti va muvaffaqiyatlari haqida tushunchalarga ega bo'lsa,qiziqishi yanada ortadi va cholg'u asbobini o'rganish davomidagi qiyinchiliklarga ham chidamli bo'ladi.Bugungi kunda o'quchilarga an'anaviy metodlarga qo'shimcha zamonaviy metodlardan ham foydalanib,zamon talablari bilan hamnafaslikda o'rgatilmoqda.Zamonaviy metodlarda o'quvchilarga asbobni nafaqat jonli chalib balki multimedialar yordamida ham na'munalar ko'rsatish orqali ham ifodalanmoqda.Bundan tashqari chalinadigan cholg'uga zamonaviy usullar berish orqali qiziqtirilib o'rgatilmoqda.Shundan so’ng musiqiy asar bilan taishtirilib taktlarga bo’lib o’rgatilinadi. Bolalar cholg’u asboblarida jo’r bo’lish eng qiziqarli mashg’ulotdir,chunki bolalar cholg’u asboblari jonli,tovushli o’yinchoqlar sifatida har bir o’quvchini qiziqtiradi.Bolalar cholg’u asboblari birinchi navbatda o’quvchilarda ijrochilik elementlar orqali ijodkorlik,musiqiy uquv qobilyatlarini rivojlantiradi.Musiqa madaniyati darslarida bolalar cholg’u asboblaridan foydalanish yaxshi natija berish bilan birga,o’quvchilarni darsga intiluvchanligini,qiziqishini,musiqiy uquvini oshiradi.Musiqa darslarida qo’llaniladigan bolalar cholg’u asboblari ikki turga bo’linadi:kuychan va kuychan bo’lmagan (shovqinli) cholg’u asboblar. 1.Kuychan cholg’u asboblarga: metalafon va kselafon kiradi. 2.Kuychan bo’lmagan cholg’u asboblariga: doirachalar,oddiy cho’p qoshiqlar,kichik shiqildoqlar,barabanchalar,uchburchak,marakassa va rumbalar kiradi.
Bolalar cholg’u asboblariga jo’r bo’lish turli metodlarda amalga oshiriladi: -avval o’quvchilar kuyni tinglab,chapak chalishi,ritmik jo’r bo’lishi amalga oshiriladi -musiqaga ritmik jo’r bo’lishni aniq bajarganlar,bolalar cholg’u asboblarida jo’r bo’ladi -keyinchalik esa,passiv bolalar ham tog’ri ijro etishga intilish maqsadida,jo’r bo’ladilar -bolalar cholgu asboblarida jo’r bo’lish har gal,har xil cholg’u asboblarida bajariladi -o’quvchilarni 2 guruhga bo’lib: 1-guruh chapak va cholg’uda,2-guruh esa ovozda usul berish (bum-baka-baka-baka-bum) bilan amalga oshirilishi mumkin.Bolalar cholg’u asboblarida ritmik jo’r bo’lish grafikda ko’rsatilgan ritmik tuzilmalarga qarab chalish ham o’quvchilar ijodkorligini oshiradi,faollashtiradi,ijrochilik malakalarini va musiqiy qobilyatlarini har tomonlama rivojlantiradi. Har qanday metodni qo’llashda o’quvchilarni rag’batlantirish,ularni ishtiyoqini bir umrga so’ndirib qo’ymaslik kerak.O’qituvchi qaysi holatda qaysi metodni qo’llashni yaxshi bilsa,o’quvchilardan a’lo natijalarni olaveradi.Asosiy maqsadimiz ozod va farovon Vatanimizga fidokor va ma’nan yetuk va yurtimiz kelajagini yanada yuksaltirish uchun xizmat qiladigan shaxslarni tarbiyalashdan iborat.
XULOSA

Musiqa san’ati — nafosat tarbiyasining muhim omili bo‘lib, yosh avlodni kamolotga yetishishi uchun ta’sir etuvchi jarayon. Bu jarayon maktabdan boshlab shakllanadi va yosh avlodning ichki dunyosini boyitib, butun hayoti mobaynida unga hamroh bo‘lib boradi. Musiqiy nafosat tarbiyasining o‘zagi esa, boshlang‘ich sinflarda boshlanadi. Musiqiy nafosat tarbiyasining asosi — musiqa madaniyati darslari hisoblanadi. Boshlang‘ich sinflarda musiqa madaniyati darslarini unumli o‘tish va bolalarning mustahkam bilim olishlari uchun, bo‘lajak musiqa o‘qituvchisi musiqa madaniyati darslarida beriladigan barcha o‘quv materiallarni puxta o‘zlashtirib olishi lozim.

Musiqa madaniyati darslarida musiqiy ta’limning asosini tarkib toptirishda fortepiano cholg‘u asbobi bilan birgalikda, o‘zbek xalq cholg‘ulari asboblarida musiqiy asarlarni ijro eta olish muhim ahamiyat kasb etadi. Bo‘lajak boshlang‘ich sinf musiqa o‘qituvchisi xalq musiqa ijodi bilan tanishishi, atoqli kompozitorlarning hayoti va ijodini o‘rganishi kerak. O‘qituvchi o‘z ishiga ijodiy yondashib, dastur talablariga muvofiq dars o‘tishi mumkin. Ma’lumki, musiqa darslari jamoa bo‘lib kuylash, musiqa savodi, musiqatinglash kabi asosiy musiqiy faoliyatlarni o‘z ichiga oladi.
O’quvchi-yoshlar musiqa madaniyatini tarbiyalashda musiqiy faoliyatlarning o’rni benihoya katta. Darslar jarayonida imkon qadar ko’proq musiqiy faoliyatlardan unumli foydalanish orqali bolalarning musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirishga erishish mumkin. Ma’lumki, musiqa madaniyati darslarida ko’pgina musiqiy faoliyatlarni amalga oshirish nazarda tutilgan.
Bolalar musiqa cholg’u asboblarida chalish - boshlang’ich sinf o’quvchilari jamoaviy ijrochilik faoliyati turlaridan biridir. Darslarda faoliyatning ushbu turidan foydalanish – bola musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirish, kichik yoshdagi o’quvchilar badiiy bilim va tajribasini boyitish, ularning ijrochilik faoliyatiga bo’lgan qiziqishlarini yanada rivojlantirishga qaratiladi. Bolalar cholg’u asboblarida chalish faoliyati boshlangich sinflarda milliy cholg’u asboblari bilan tanishish va ularning tovush tuslarini anglab olish bilan uzviy bog’lanib amalga oshirilishi zarurdir. Bunda doirachilar, qayroq, qoshiq, kichik safoillar kabi urma cholg’u asboblaridan foydalanib, o’qituvchi ijrosi va magnitafon tasmasi orqali taraladigan kuylarga ritmik jo’r bo’lish malakalari rivojlantiriladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTAR

1. 
   G.M.Sharipova,G.T.Tojiyeva Musiqa o’qitish metodikasi.
   
2. 
   Omonullaeva D. Nazarov F. Burhonov D. Bolalar bog’chasida musiqa T.:
   

O’qituvchi. 1990.

3. 
   https://fayllar.org/
   
4. 
   https://uz.wikipedia.org/
   
5. 
   https://goaravetisyan.ru/
   
6. 
   https://uz.everaoh.com/bolalar-uchun-musiqa-asboblari/