Mundarija: kirish I bob. Gen va gen konsepsiyasi haqida tushuncha

Gen konsepsiyasi evolyutsiyasi haqida umumiy tushuncha.
1866 G.J. Mendel Aniq fenotipik belgini nazorat qiluvchi yagona omil
1902 SIR A.E.Garrod Bir gen - bir metabolik oqsil nazariyasi
1940 Beadle & Tatum Bir gen – bir ferment nazariyasi
1957 U.M.Ingram Bir gen – bir polipeptid nazariyasi
1960 C.Yanofsky & co-workers Gen – rekombinatsiya birligi
1970 E.B.Lewis Drozofilla ustidagi tajribalarning yakunlanishi
Genning klassik ta’rifi. Gen rekombinatsiya va mutatsiya funksiyasi birligi (bitta gen bir belgini ifodalaydi).
Genning zamonaviy ta’rifi. Gen genetik ma’lumotning birligi, ya’ni bitta polipeptid belgilaydigan DNK ketma-ketligi.
U kodlovchi va kodlamaydigan boshqaruv ketma-ketliklarini ham o‘z ichiga oladi.
Genning muhim xususiyatlari
1. Fizik va fiziologik belgilarni aniqlaydi.2.Xromosomada joylashgan.3.Lokus deb nomlangan ma’lum bir pozitsiyani egallaydi.4.Bitta yo‘nalishda tartiblangan.5.Allel deb atalgan funksional holatlarda paydo bo‘ladi.6.Ba’zilarda ko‘p allel deb nomlanadigan 2 tadan ortiq allel mavjud.7.Ba’zilar mutant gen (mutatsiya) deb ataladigan ifodada to‘satdan o‘zgarishi mumkin.8.uning gomolog (krossover) yoki nogomolog kontaktiga (translokatsiya) o‘tkazilishi mumkin.9.O‘zini juda aniqlik bilan ko‘paytirishi (replikatsiya) mumkin.10.Ma’lum bir oqsilni sintez qiladi.11.Polipeptid zanjirida amino kislota sekvensini aniqlaydi (genetik kod).
Genga aloqador atamalar.
Benza - DNK molekulasi va genetik fenomen o‘rtasidagi munosabatni belgilovchi yangi atama.Rekon - krossengover va rekombinatsiyaga uchrovchi DNKning eng kichik birligi.Muton - mutatsiya sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan DNKning eng kichik birligi.Sistron - funksiya birligi. Haqiqiy ma’noda bir enzimning polipeptid zanjirini sintezlash qobiliyatiga ega gen.Komplon - komplimentariya birligi.
Buyuk olim G.Mendel no‘xat o‘simligi ustida olib borgan genetik tadqikotlar natijasida irsiy omillar (endilikda genlar), uning allel va noallel tiplari haqidagi dastlabki ilmiy dunyoqarashni shakllantirdi. Uning fikricha:
- organizmlarning har bir belgisi ayrim irsiy faktor (gen) tomonidan boshqariladi;
- har qaysi irsiy faktor ikki xil - dominant va retsessiv allel holatida bo‘ladi;
- bitta belgining alternativ (keskin farqlanuvchi) holatda rivojlanishini ta’min etuvchi genlar keyinchalik allel genlar deb ataladigan bo‘ldi. Bu atamani boshqacha bir gen allellari deb ham yuritiladi;
- ikki va undan ortiq belgilarning namoyon bo‘lishini ta’min etuvchi genlar noallel genlar deb belgilandi. Mendel allel genlar (bir gen allellari) o‘zaro ta’sir qilgan holatda faoliyat ko‘rsatishining bitta qonuniyatini - to‘liq dominantlik hodisasini