Mundarija: Kirish I bob. Yog'och qurilmalarining turlari va ishlatilish soxalari

Fermalar, ravok va ramalar tugunlarini birikib uchburchak xosil kiluvchi
elementlardan tashkil topadi. Tom yopmalari fermalarining belbog‘lari sikilibegilishga ishlashi mumkin, panjara elementlari esa, fakat uk bo‘yicha ta’sir etuvchi
zo‘riqishga ishlaydi. Tom fermalari shakliga ko‘ra uchburchak, kupburchak,
yoysimon va shprengelli bo‘ladi (2.5-rasm). Tugunlararo masofa ulchamlarga kura
oddiy (d≤3m) va yirik oralikli (d≥3m) fermalarga ajratiladi. Materialiga ko‘ra
fermalar yog‘och chorkirralar, xodalar, elimlangan taxtalar, metall-yog‘och va
plastmassadan tayyorlangan bulishi mumkin.
Xozirgi vaktda elimlangan tekis konstruksiyalar katori kishlok xujalik
qurilishlarida, oralii 12 m dan ortik bino va inshootlarda ustki belbolari taxtalardan
elimlangan metall-yog‘och fermalar kullanilayapti. Bunday konstruksiyalarda
chuzilishga ishlovchi asosiy elementlar, metalldan, sikiluvchi va sikilib-evchi va
sikiilib-ean bajariladi, natijada yog‘och va metallning mustaxkamlik
xususiyatlardan unumli foydalanilib, tugunlarda biriktirish osonlashadi.
Salbiy muxitli bino va inshootlarda (mineral ug‘it omborlari, chorvachilik
binolari) barcha elementlari elimlangan yog‘ochdan, tugun birikmalari
plastmassadan tashkil topgan fermalarni ishlatish maksadga muvofikdir.
SHuningdek fanera va plastmassa kuvursimon elementlaridan tashkil topgan
fermalarni qo‘llash xam mumkin.
Fermalarning eng kam xarjlisi ustki belbog‘i taxtalardan elimlangan
yoysimon fermalardir.

2.6-rasm. Elimlangan fermalar:
a-uchburchakli xovonlari chorkirra, b-uchburchakli ustunlarichorkir
v-segmentsimon, g-beshburchakli
Bunday fermalar oraligi 12-36 m, balandligi esa oralikning 1/6 ga teng.
Ustki belbog‘i aylana yoyi kurniishida bo‘lib, uzunligi 4-6 m teng qilib bir xil
olinadi. Ustki belbog‘ning kurinishi yoyik, yukdan xosil bo‘lgan momentining
epyurasi tasviriga mosligi sababli tugunlarga maxkamlashni osonlashtiradi.
Ustki belbog‘ uzluksiz bo‘lsa, tugundagi bolt uning ikki yonidan turtib
chikadi va unga xovonlar birikadi. Ostki belbog‘ bir juft metall burchakdan
tayyorlanadi. Xovonlar chorkirra yoki taxtalardan elimlab tayyorlanadi va
uchlariga metall koplama maxkamlanadi. Ulardagi teshikka ustki va ostki
belbog‘larning tugun bolti kirgiziladi.
Metall kismlarning ulchamlari kamaytirish maksadida bitta fermada ikki
xildan ortik bulmagan metall koplama qo‘llash tavsiya etiladi: biri ustki belbog‘
tugunlari uchun, ikkinchisi ostki belbog‘ tugunlari uchun.