Mundarija kirish I bob zamburug`lar va ularning tuzilishi, ko’payishi, klassifikatsiyasi. Arximitsetlar va fikomitsetlar bo’limlari

Oq po`panak (Mucor mucedo)





Mukor—Mukor muctdo:
a) sporangiy bandli mitseliy, b) –zigogamiyadan keyin zigosporalar hosil bo‘lishi (1-4) zigosporaning o‘sib 5) embrion sporangiyga aylanishi.
Gametangiylarning kobigi tutashgan joyida eriydi va ulardagi suyuklik bir-biriga kushiladi, natijada zigota hosil bo’lib, 2-3 kavat pust bilan uraladi. Unda gametangiylar hosil bo’lgan usimta saklanadi va bu usimtalarni ko’pincha suspenzoralar deb ataydilar.
Gomotallomli (ikki jinslik) turlarda kopulyatsiya qiladigan gametalar bitta mitseliyda ham hosil bo’ladi. Zigotada yadrolar kushiladi. Tinim davrini utgach, zigota o’sib chiqadi. Usishdan oldin zigotaning diploid yadrolari reduksion bo’linadi. Bu zigotadan kiska muddat ichida sporangiyli gifa o’sib chiqadi.
XULOSA.
Lishayniklar tirik organizmlarning o’ziga xos guruhi bo’lib, tanasi 2 xil komponentdan: ya’ni avtotrof fikobiont (suvo’tlar) va geteratrof mikobiont (zamburug’lar) dan iboratdir. Ular birgalikda marfologo-anotomik, fizioloogik, bokimyoviy, ekologik va sifat jihatdan mustaqil hayot kechiruvchi zamburug’lar va suvo’tlaridan farq qiladigan, yagona simbioz organizm hosil qiladi.
Birinchi fikr yorug’lik va electron mikroskop bilan olib borilgan tajribalar natijalariga asoslangan.bu kizatishalr shuni ko’rsataddiki, zamburug’ suvo’t hujayrasi devorini qisib qo’yuvchi apressoriylar (lat. Appressorium-zamburug’ iplaridagi maxsus so’rg’ich, tortqish) xosil qiladilisahynik qattanasida doimiy ravishda suvo’t hujayralari, zamburug’ appresoriylari va gaustoriylari ta’sirida yoki ularning ta’sirisiz, yoki ular ta’sirisiz o’z ontogenezi davomida nobud bo’lib turadi. Nobud bo’lgan hujayralar lishaynik qattanasining o’zak qismida va po’stloq qatlamida saqlanib turadi. Ba’zan lishaynik po’sti rangining o’zgarishiga olib keluvchi nekral zona hosil bo’ladi. Ana shu o’zaro munosabatlar natijasida zamburug’ mikobiontining tirik hujayralarihusobiga parazitlik qilish yoki o’lik hujayralar hisobiga va ularning ajratmalari al,mashinuv mahsulotlari xisobiga saprofit oziqlanishi mumkin. Lisahyniklarda zamburug’larningikki xil oziqlanish imkoniyatlariga asrimizning 30 yillarida olimlardan A.A.Yelenkin va A.N Danilov e’tibor berdilar va ular lishayniklarda zamburug’ va suvo’t orasidagi munosabatni endioparazitosaprofitizm deb atashni taklif qildilar.
XX asrning 30-40-yillarda olim P.A..Genkel va italiyalik olima Chendja Sambo lishayniklar tallomida aotbakterni, ya’ni atmosfera azotini o’zlashtiraoladigan bskteriyalar mavjudligini kuzatdilar va ularni lishaynikning uchinchi simbioti deb hisoblaydilar. Itolizm narariyasi ham parazitizm nazariyasiga yaqin turadi. Bu nazariya asosan lisahynik tallomidagi zanburug’ suvo’ti “eksplutatsiya” qiluvchi, boshqaruvchi “xo’jayin” sifatida rol o’ynaydi. Ammo shu bilan birga,u fikobiontning yashashi va ko’payishi uchun ham sharoit yaratib beradi. Haqiqatan ham, lisahynikning geterotrof komponenti tomonidan hosil qilingan organik moddalarni mo’tadil sarf qiladi va buning natijasida fikobiont hujayralarning bo’linish jarayonlarini aktivlashtiradi.
Lishayniklarning komponentlari mutualistik simbioz sahklda bo’ladi, degan nazariya tarafdorlarining fikricha, fikobiont va mikobiont, o’zaro bir-biriga foyda keltiruvchi garmonik munosabatda birga yashaydi; souvo’ti zamburug’ga organic modda, zamburug’ esa suvo’tiga mineral moddalarni yetkazib beradi. Lishayniklarda mikobiont va fikobiont o’rtasidagi murakkab o’zaro munosabatlar uzoq evolutsiya davomida taraqqiy etib brogan. Lishayniklar simbiozining rivojlanishi ikki xil yo’l bilan brogan bo’lishi mumkin. Birinchi yo’l simbiontlar o’rtasida turlicha berfarq o’zaaro munosabatlardan boshlanadi, bunda zamburug’ faqatgina suvo’tining shilimshiq ajratmalari hisobiga oziqlanadi.
Keyinchalik bu jarayon murakkablashib, sof saprofit oziqlanish usuliga parazitlik elementlari ham qo’shiladi. Mikobiont tirik hujayralar metobolizmi jarayonining ba’zi bir mahsulotlari hisobiga oziqlanadi va hihoyat to’liq parazitlikka o’tadi, bunda zamburug’ suvo’ti hujayrasiga kirib boruvchi gaustoriylar xosil qiladi. Lekin gaustoriylar har doim ham xosil bo’lavermagani uchun bu yerda bir simbiotning ikkinchisi tomonidan siqilish jarayoni bormi yoki yo’qmi, yo bo’lmasa, birgalikda yashashi cheksiz davom etishi mumkinmi yoki yo’qmi bu haqda fikr yuritish qiyin. Lisahyniklar simbiozi shakllanishining ikkinchi yo’li shundan iboratki, zamburug’ suvo’tida keskin parazitlik qiladi, bunda zamburug’ giflari suvo’ti kaloniyalarini qurshab oladi va mikrobiont o’zining gaustoriylari orqali suvo’tining tirik hujaayralari hisobiga oziqlanadi.Lishaynik ontonogenezida har ikkala component simbiozi ham rivojlanib boradi va tashqi muhit sharoitlari hamda mikobiont bilan mikobiont o’zrtasida sahkllanayotgan o’zaro munosabatlar ta’sirida goh birining, goh ikkinchisining ustunligi sezilib turadi.