Mundarija



Yüklə 1,05 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/30
tarix02.01.2022
ölçüsü1,05 Mb.
#43354
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   30
osimliklarga zarar keltiradigan nematodalardan patogen organizmlarni ajratish va organish

1.4.4. Biologik usul 

Yuqoridagi  bo`limlardan  ma`lum  bo`ldi-ki,  fitonematodalarga  qarshi 

kurashning  kimyoviy  usuli  yani  ularga  qarshi  nematotsidlar  qo`llash  anchagina 

murakkabliklar 

tug`diradi. 

Kimyoviy 

moddalar 

qo`llanilgach, 

tuproqdagi 

nematodalarning  turlar  tarkibi  va  soni  chuqur  o`rganilishi  lozim.  Xattoki  tuproq 

mukammal  darajada  ishlov  berilganda  ham,  uning  chuqurdagi  qatlamlarida  yoki 

qo`shni  maydonlardan  yana  nematodalar paydo bo`lishi mumkin.  Kimyoviy ishlov 

berish  ba`zan  tuproqdagi  barcha  organizmlarni  ham  nobud  bo`lishiga  olib  keladi. 

Nematodalar  bilan  bir  vaqtda  yomg`ir  chuvalchanglari,  erkin  yashovchi 

nematodalar  ham  nobud  bo`ladi.  Ma`lum  bo`lishicha,  kimyoviy  moddalar  bilan 

ishlov  berilmagan  tuproqlarda  yirtqich  zamburug`lar  ko`p  bo`ladi.  (Paasuke,1962) 

Shuni  ta`kidlash  lozim-ki  o`rmon  massivlarida  tuproqqa  kimyoviy  ishlov 

berilganda  zararli  hasharotlar  sinfiga  mansub  parazit  termidlar  soni  keskin 

kamaygan  [39].   

Ko`plab  patogenlarga,  shu  jumladan  nematodalarga  qarshi  kurashning  eng 

asosiy  hal  qiluvchi  axamiyati  shunda  bo`ladiki,  o`simlikning  barcha  xususiyatlari 



 

36 


o`zgaradi  va  bu  nematoda  uchun  zararli  bo`ladi.  Bu  nematodalarga  qarshi 

kurashning  biologik  usulini  vazifalaridan  biridir.   

O`simliklarning  turli  parazitlarga  chidamlilik  darajasi,  yoki  zararlanish 

darajasi  ko`plab sabablarga ko`ra turlicha  bo`ladi.  

O`simliklar  zararlanishlarga  chidamli  bo`lib,  nematodalar  uchun  noqulay 

ho`jayin  hisoblanadi.  Boshqa  bir  holatda  yumaloq  chuvalchanglarning  lichinkasi 

o`simlik  to`qimasiga  kiraolmaydi  va  u  chidamlilik  xususiyati  hisoblanadi. 

Masalan,  shimol  bo`rtma  nematodasi  makkajo`xori  to`qimasiga  o`ta  olmaydi. 

Ba`zi  hollarda  lichinka  o`simlik  tanasiga  o`tadi,  lekin  ular  u  yerdan  o`zlari  uchun 

ozuqa  topaolmaydi  va  nobud  bo`ladi.  Boshqa  bir  holatda  ko`pchilik  bo`rtma 

nematodalari  chidamli  o`simliklar  ildizga  o`tadi,  keyinchalik  to`qimalar  orasida 

ular  uchun  oziqa  bo`ladigan  gigant  hujayra  hosil  bo`lmaydi  yoki  ular  juda  sekin 

hosil  bo`ladi.  Natijada  ular  juda  sekin  rivojlanadi  yoki  tezda  nobud  bo`ladi  [33, 

35]. 


“O`simlik-ho`jayin”  –  bu  ma`lum  nematod  turi  tomonidan  zararlangan 

o`simlik,  unda  parazit  lichinkadan  to  yetuklik  davrigacha  yashaydi.  Parazit 

nematodalarning  rivojlanishi  uchun  o`simlik  “yaxshi”  va  “yomon”  ho`jayin 

bo`lishi  mumkin.  O`simlik  ma`lum  nematoda  bilan  zararlangandan  so`ng 

nematoda 

kasalligining 

simptomlari 

paydo 


bo`ladi. 

O`simliklarni 

qabul 

qiluvchanlik  darajasi  kasallik  simptomlari  paydo bo`lishi darajasi bilan  belgilanadi.   



Ma`lum  parazit  turidan  kuchli  zararlangan  o`simlik  va  shu  parazitni  kuchli  qabul 

qilgan  o`simlik  tushunchalari  mavjud [11]  

Keyingi  yillarda  ko`plab  mamlakatlarning  seleksioner  olimlari  parazit 

nematodalarga  chidamli  o`simlik  navlari  ustida  bosh  qotirmoqda.  Sezilarli  yutuqlar 

sifatida  kartoshkada  sisita  hosil  qiluvchi  nematoda  Heterodera  rostochiensis  ga 

chidamli  navlarini  keltirib  o`tish  mumkin.  Bu  kabi  ishlar  boshqa  parazit  yumaloq 

chuvalchanglarga  chidamli  navlarni  topishda davom etmoqda.  

Angliyalik  tadqiqotchi  Ellenbi  ko`plab  yovvoyi  turlar  va  kartoshka 

nematodasiga  chidamlilik  darajasini  o`rgangan.  Uning  ta`kidlashicha,  o`rganilgan 



 

37 


150  tur  va  ko`pchilik  kartoshka  navlari  kartoshkaning  nematoda  kasalligiga 

umuman  immuniteti  mavjud  emas.  Ma`lum  bo`lishicha,  Solanum  ordigenum  ning 

ba`zi  namunalari  bu  nematodalarga  anchagina  chidamli  hisoblanadi.  Bu 

seleksionerlar  uchun yaxshi birlamchi  material  rolini  o`ynaydi [20]  

Kartoshkaning 

nematodalarga 

chidamli  navlari  Angliya,  Germaniya, 

Fransiya  va  boshqa  mamlakatlarda  paydo  bo`la  boshladi.  Kasallikni  o`ziga 

olmaydigan 

kartoshka 

navlarini 

ekish 


natijasida 

maydonlarda 

kartoshka 

nematodalari  populyatsiyalarining  zichligi  sezilarli  darajada  pasayishiga  erishildi. 

Nematodalarga  chidamli  navlarni  ekish  orqali  birinchi  yili  ularning  tuxum  va 

lichinkalarining  soni  84-88  %  ga,  ikkinchi  yildan  so`ng 97,3-98,6 % ga va uchinchi 

yildan  so`ng esa 99,9 %  gacha yo`qolishiga erishilgan  [58]. 

Bu  kabi  ishlar  MDH  ning  tajriba  maydonlarida  ham  olib  borilgan  ular 




Yüklə 1,05 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   30




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin