Мундарижа
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tuxum qo’yish davrida qirg`ovullar uchun ozuqa rastioni (qirg`ovul ko’paytirish uchun rumin mutaxassislari tavsiya etgan rastion bir sutka gramm hasobida) № Nomi miqdori № Nomi Miqdori 1 Jo‟xori bo‟tqa 23,5 14
Go‟sht 1,75
2 Bo‟ktirilgan suli 2,5 15
Sut 0,75
3 Arpa
1,75 16
Qon 0,75
4 Kungaboqar 2,2 17
Baliq moyi 0,35
5 Kartoshka 3,5 18
Zig`ir urug`i 0,7
6 Maydalangan suyak 7,0 19
Soya 0,7
7 Bug`doy
1,75 20
Yo‟ng`ichqa uni 2,1
8 Suli
2,1 21
Bo‟r 0,7
9 Javdar
1,75 22
Pista ko‟mir 0,7
10 Jo‟xori 3,5 23
Har xil ko‟katlar 0,7
11 Tariq
2,1
12
Shebennik bargi 2,1
13 nasha
1,75
Yoshi (kun hisobida) Oziqlantirish miqdori Soatlar 1 dan 21 gacha 5 8,10,13,19,19 22 dan 68 gacha 4 8,11,15,48 - 38 -
64 dan 98 gacha 3 8,13,18 Jo’ja ochirish Jo‟jalar inkubatorda ochirish yoki tuxum kurk tovuq yoki bo‟lmasa kurkaga bostiriladi. Qirg`ovul tuxumini ochirish uchun inkubastiyaning turli rejimlaridan foydalaniladi. 1. Inkubastiyaning boshlanishidan oxrigacha xarorat 37,5 daraja issiq, 64 – 65 prostent nisbiy namlik. 2. Inkubastiyaning 1 – 18 kunlari davomida xarorat 38 darajadan biroz bo‟ladi, keyinchalik 37,7 darajagacha pasaytiriladi. Dastlabki ikki hafta ichida nisbiy namlik 70 prostent, hatto undan kamroq bo‟lishi mumkin. 3. Xarorat 38 – 39 daraja atrofida bo‟lib, nisbiy namlikni birinchi besh kunda 60 prostentgacha, 13 -14 kunlarga kelib 80 prostentgacha oshriladi. Qirg`ovul tuxumini ayrish rejimi turli – tuman bo‟lishi, bir tomondan inkubatorlar tuzilishiga bog`liq bo‟lsa, ikkinchidan qirg`ovul tuxumini inqubatorlarda ochirish usuli ham uzil – kesil ishlab chiqilmaganligini ko‟rsatadi. Yuqorida aytilganlardan tashqari, tovuq tuxumigi ochirishda qo‟llani- ladigan rejim: xarorat 37,5 – 37,7 daraja va 49 – 51 prostentdagi namlik sharoiti qirg`ovul tuxumini ochirish uchun juda qulaydir. Jo‟ja ochirish tuxumgi sovutib turish ham yaxshi tasir ko‟rsatadi. Shuning uchun inkuba- stiyaning yettinchi kundan boshlab inkubatorni har kuni bir marta shamol- latib turish lozim. Tuxumni sovutishdan maqsad shuki, tuxumdagi harorat pasayishi bilan, undagi suyuqliklar o‟zidan ancha miqdorda gazni suyultirib embrionning o‟sishiga ijobiy tasir ko‟rsatadi. Tuxumdagi harorat pasayishi bilan - 39 -
po‟chog`i teshigidan harot o‟tishi osonlashib tuxumdagi moddalamashinuv jarayonini tezlashtiradi. Yuqorida aytganimizdek, jo‟ja ochirish uchun qo‟shilgandan keyin ettin- chi kundan boshlab tuxumni sovutish kerak. Chunki shu vaqt ichida tuxumda doimiy xarorat zarur bo‟ladigan jarayonlar kechadi. Tuxumni sovutish uchun xavoga oli chiqiladi. Tuxum solingan lotokni shunday qo‟yish kerakki uning hamma tomonidan shamol esib tursin. Lekin tuxumga quyosh nuri tushmasin. Inkubastiyaga qo‟yilgan tuxumlarning hammasidan jo‟ja ochib chtqishi uchun biologik tekshiruv o‟tkazib turiladi. Bunday tekshiruv tuxumni iboratdir. 22 – kuni tuxumni yana bir marta yoruqqa solib ko‟riladi va urug`lanma- gan yoki pushti rivojlanmay qolgan tuxumlar bo‟lsa olib tashlanadi. Push-ti yaxshi rivojlangan tuxumlarni maxsus latokka yig`iladi. Inkubatorga quyilgan tuxum undagi issiq tufayli qo‟rishdi. Jo‟ja ochirish uchun tanlangan tuxumlarni inkubatorga qo‟yishdan oldin va inkubatorga qo‟yilgandan keyin, 6, 9, 12, 15 va 20 – kunlari tortib ko‟- riladi. Inkubastiyaning 20 – kuniga kelib tuxum dastlabki vazniga nisbatan 11 – 15 prostent engillashadi. Tuxum vaznining kamayishi pushtning rivoji-ga salbiy tasir etadi. Agar tuxum qurib qolsa, inkubatordagi namlik oshiriladi. Tuxumni tortish ishi uncha murakkab emas. Odatda tuxumlarni bir tar- tibda terilgan lotok bilan birga tortiladi. Jo‟ja ochib chiqish uni yaqinlashgan sari pamini oshirib borgan mavul. Agar inkubatorga yangi tuxumlar qo‟yilgani pamlikki oishrish mumkin bo‟lmasa, u xolda etilib qolgan tuxumlarga vaqti – vaqti bilan iliq suv purkab turish yoki namlangan doka yopish qo‟yish kerak. Qirg`ovul jo‟jalari ochib chiqqandan keyin ham to qurigungacha inkuba- torda turaveradi. Lekin jo‟jalarning uzoq vaqt qolib ketishi yaramaydi.
- 40 -
Chunki organizmdagi namni yo‟qotilishi ularning xolatiga yomon tasir etishi mumkin. Tuxumdan chiqqan jo‟jalar aloxida yalikka olinadi va boshqa maxsus issiq xonaga qo‟yiladi. Jo‟jalarning tuxumdan yorib chiqishiga yordam bermaslik kerak. Bunday jo‟ja bari bir uzoq yashamaydi. Tuxum bostrishga ajratilgan parrandalar uchun aloxida – aloxida yo bo‟lmasa 3 – 4 tasiga bitta in qurishadi. Inlar buning uchun ajratilgan maxsus bonoga qo‟yiladi. Bino albatta shamollatib turilishi kerak. Issiq kunlari, shuningdek tuxumdan jo‟ja ochib chiqishmdan bir necha kun oldin namlikni oshirish maqsadida in atrofiga suv sepish tavsiya etiladi. Kurk parrandalarga xar kuni birmarta don beriladi. Ularni tuxum bosgan birinchi kunlari 10 – 15 minut. Oxirgi kunlari esa bir soatcha in-dan chiqariladi. Kurk parrandalar bosib yotgan tuxumlarni xuddi inkubatordagina o‟x- shash tekshirib ko‟riladi. Bordi-yu palag`da tuxum bo‟lsa, uning o‟rnini to‟l-dirish uchun boshqa parranda ostidagi tuxum olib qo‟yiladi. Shunday qi-lib, ettinchi, kunga kelib bir – ikki parranda bosib yotgan tuxum boshqa- lari ostida palag`da bo‟lganlari o‟rniga ko‟lladi, bularga ega yangi tuxum bostiriladi, 2 – kunga kelib tuxumlardan jo‟ja ochib chiqib boshlaydi. Tuxumdan yangi chiqqan jo‟jalarni parvarish etish xuddi inkubatorda ochilganga o‟xshash bo‟ladi. Tuxumdan chiqqan jo‟jalarni kurk parrandadan ajratib olinadi, lekin eng oxiri chiqqan bir – ikkita jo‟ja onasi bilan qoldirmadi. Inkubatorda ochilgan qirg`ovul jo‟jalari odatda ona qirg`ovulsiz parva- rish qilinmoqda. Italiyaning Milan shaxrida yaqin shaxriga yaiqn Porta- lunedagi parrandachilik fermasida xar yili 150 ming dona qirg`ovul tu- xumi olinadi, shularning uchdan bir qismi inkubastiya qilinib, 50 ming dona qrg`ovul ochiriladi. Jo‟jalar agar sovuq qotsa qafas ichidagi yopiq
- 41 -
xonaga kirib isinadi, keyin yana sayr qilgani chiqadi. Elekt ,,enaga” lar ko‟chma bo‟lgani makul, ularni o‟t o‟sgan joyga ko‟chirib turish oson bo‟ladi. Qirg`ovul jo‟jalarini parvarish qilishda ularni ovqatlantirish mu-xim ahamiyatga ega. Tuxumdan yangi chiqqan jo‟jalar birinchi sutka xech narsa emaydi, ular- ning qorin bo‟lishlig`idagi ovqat zapasi bir kunga etadi. Yuqorida aytilganidek, qirg`ovullar ozuqasi turli – tuman bo‟lishi ke- rak. Qirg`ovullar tabiiy sharoitda asosan xasharotlar bilan oziqlanar ekan, demak ular ozuqasi tarkibida xayvon oqsil ko‟p bo‟lishi lozim. Suniy parvarish qilinayotgan qirg`ovul jo‟jalarining sog`lom o‟sishi va tez etilishi uchun ular ozuqasida tuxum, go‟sht, sut, tvorog, chumoli g`um- bagi va boshqa shunga o‟xshash narsalar bo‟lgani ma‟qul. Chumoli g`umbagi qirg`ovul jo‟jasining yaxshi ko‟rgan luqmasi xisoblana-di. Jo‟jalar orasida mineral moddalar etarli bo‟lishi uchun bo‟r, qalыstiy fosfat, maydalangan suyak va boshqa narsalarni qo‟shib berish lozim. Bazi qushshunoch olimlar yaqinlargacha. Qirg`ovul jo‟jasi ozuqasida chumoli g`um-bagi bo‟lmasa yaxshi o‟smaydi, deb xisoblashardi. Ko‟pgina omillar, chumoli g`umbagi o‟rniga boshqa ozuqa moddalar: go‟sht, chuvalchanglar bilan almash-tirib oziqlantirishi tajribada sinab ko‟rdilar. Jo‟jalarga beriladigan ozuqalar, ayniqsa tuxum, go‟sht, sut maxsulotla-ri xar doim yangi bo‟lishi lozim. Quyida qirg`ovul jo‟jalarini xayotining dastlabki kunlaridan to 3 yarim oygacha necha marta ozuqlantirish rastionali bor. Jo‟jalar uch oylik bo‟lganidan keyin ham agar ona qig`vul bo‟lsa qaasda parvarish qilinaveradi yoki baxorgacha uychalarda, yani urchitish vaqtiga- cha boqilib keyin erkinlikka chiqarilib yuboriladi. Erkinlikka chiqarib yuborilgan parrandalar sharoitga tez moslashadi.
- 42 -
Agar jo‟jalar ko‟chma uychalarda ona qirg`ovul bilan parvarish qilinayot-gan bo‟lsa, ularni erkin sharoitga asta – sekin o‟rgatiladi. Keyin ular sha-roitga yaxshi moslashib olgach onadan ajratiladi. Uycha yoki panjara to‟siq joyida qolaveradi, uning oldiga esa g`ov qilinadi. Agar jo‟jalar ko‟lda parvarish qilinayotgan bo‟lsa, ular o‟zlarini o‟nglab olib suniy issiqqa muxtojlik qolmagach, ochiq joyga o‟rnatilgan oldi to‟r sim bilan o‟ralgan uychaga o‟tkaziladi. Bu sharoitga ko‟nikkach, jo‟jalar qafasdan chiqariladi. Qafasdan chiqqan qirg`ovul jo‟jalaritezda yovvoyilashadi. Bu parranda- larni noyabr oyidan boshlab to dekabrning oxirigacha ov qilish mumkin bo‟ladi. Yuqorida aytib o‟tilgan, qirg`ovullarni suniy ko‟paytirish usullari-dan qaysi birini O‟zbkiston sharoitida qo‟llash mumkin? Bizning fikri-mizcha, O‟zbekistonda, shuningdek O‟rta Osiyoning boshqa respublikalarida ham qirg`ovullarni ko‟paytirish ikki yo‟nalishda olib borilishi lozim. Eng avvalo, respublikamizda 1 – 2 ta yirik qirg`ovul fermalari tashkil qilinib, ular barcha ovchilik va o‟rmon xo‟jaliklariga qirg`vuollarni ov qilish muddatigacha etkazib bera oladigan bo‟lsin. Agar shunday qilinsa zarur miqdordagi qirg`ovullarni tonnalari arzon tushadi. Lekin, yirik xo‟jaliklarni tashkil etish uchun vaqt va mablag` kerak bo‟ladi. Xozir shunday qirg`ovul fermalari tashkil etilmoqda. Shu bilan birga ayrim ovchilik xo‟jaliklarida 30 – 50 bosh qirg`ovul bo‟lgan kichik ferma- lar tashkil qilib, tuxum olish va joyining o‟zida jo‟ja ochirish maqsadga muvofiq bo‟lar edi. 200 va undan ortiq qirg`ovulni bo‟lgan yirik xo‟jaliklarda esa tuxumni inkubatorda ochiribYu xo‟jaliklarni suniy parvarish qilish mumkin. O‟rta Osiyoyoda mavjud bo‟lgan barcha parrandachilik xo‟jaliklarni qirg`o-vulga e‟tibor berishlari, uning bexuda qirilib ketmasligi yo‟lida g`am-xo‟rlik qilishlari kerak. Buning uchun avvalo, bu qushning oz –
- 43 -
ko‟pligini aniqlash maqsadida xisobini olish, tabiiy ko‟payishi mosalasini o‟rganib chiqib, uni ov qilish muddati va miqdorini belgilash, ayrim qirg`ovul turlarining yashashi va ko‟payishi uchun mos keladigan maydon tanlash kabi vazifalarni amalga oshirish lozim. Shu bilan birga. Bu jonivorni qo‟lga o‟rgatish, yani uyda yoki maxsus fermalarda boqib ko‟paytirish masalasi ham eng zaruriy masalalardan xisoblanadi. O‟rta Osiyoda, jumladan respublikamizda yirik qirg`ovul xo‟jaliklari tashkil etilsa, bu xo‟jaliklarda o‟z kasbini ap ishining sevadigan xodim-lar jonbozlik ko‟osatsa o‟lkamiz yana qirg`ovullar makoniga aylanadi. Axir parrandalarni ettia xazinaning biri deb, bejiz aytmaganlar. Qir-g`ovul ham, agar unga yaxshi e‟tibor berilsa, qoidga amal qilib va belgi-langan muddatlardagina ov qilinsa, respublikamiz boyligiga boylik qo‟-shadigan manba, qirg`ovul ovi esa tabiat ishqibozlarining eng sevimli mashg`uloti hamda xordiq chiqarish vositasiga aylantirishi mumkin. - 44 -
1- Расм Географик алоҳидаланиш Қирғовулнинг кенжа турлари 1-етти сой 2- кавказ 3-мурғоб 4-япон 5-хива 6-манжур
|