MüNDƏRİcat giriş FƏSİl I bazar iqtisadiyyatı və kommersiya strukturu

1.3 Kommersiya banklarının idarəetmə prinsipləri
Müasir dövrümüzdə banklar iqtisadiyyatımızın ayrılmaz hissəsini təşkil edirlər. Belə ki, 2 –ci sualda qeyd etdiyimiz kimi malların istər pərakəndə satışı zamanı, istər topdan ticarətdən satışı zamanı, lizinq əməliyyatlarının göstərilməsində və s. bu kimi ticarət proseslərində banklar xüsusi çəkiyə malik olmaqla, kommersiya müəssisələrinin maliyyələşdirilməsini, əhaliyə maliyyə xidmətlərinin göstərilməsini və ödəniş sistemlərinə çıxışı təmin etməkdə müstəsna əhəmiyyətə malikdirlər.
Banklar hüquqi və fiziki şəxslərdən depozitlər cəlb edir, bu vəsaitlər hesabına kreditlər verir, vasitəçilik funksiyalarını həyata keçirmək məqsədilə nağdsız ödənişlər aparır və qismən müştərilərin likvidliyinin təmin olunmasını həyata keçirirlər. Bu baxımdan banklarda idarəetmənin bazar iştirakçıları üçün nə dərəcədə vacib və şəffaf olması aydın görünür.
Ümumiyyətlə, kommersiya banklarının idarəçilik prinsipləri ilə digər müəssisələrin idarəçilik prinsipləri arasında oxşaqlıqlar var. Yəni bunların hər ikisində ümumi yığıncaq, idarə heyəti, nəzarət bölməsi və s. var. Lakin bununla bərabər bütün kommersiya banklarının idarəçilik prinsiplərinin spesifik xüsusiyyətləri var.
Azərbaycan Respublikasının kommersiya banklarının və ümumiyyətlə, bütün kredit təşkilatlarının idarəetmə prinsipləri Azərbaycan Respublikasının banklar və bank fəaliyyəti haqqında qanunu ilə müəyyən olunmuşdur.
Bankların ali idarəetmə orqanı payçıların ümumi yığıncağıdır. Bu orqan bankın fəaliyyətinin əsas istiqamətlərini müəyyən edir, onun nizamnaməsini qəbul edir və dəyişdirir, müşahidə şurasının maliyyə təftiş komissiyasının və idarə heyətinin tərkibini müəyyən edir, illik hesabatları təsdiq edir, mənfəətin bölüşdürülməsi və zərərin ödənilməsi qaydalarını müəyyənləşdirir və digər vəzifələri yerinə yetirir. Payçıların yığıncağı səslərin 75% -dən çoxuna malik payçılar iştirak etdikdə səlahiyyətli sayılır. Ən mühüm məsələlər 75% səs çoxluğu, qalan məsələlər isə adi səs çoxluğu ilə qəbul olunur.
Bununla bərabər, hər bir bank onun siyasətinin hazırlanması və fəaliyyətinə nəzarət edilməsi üçün müşahidə şurası, maliyyə təftiş komissiyası və icra orqanı olan idarə heyətini formalaşdırır. Müşahidə şurası bankın fəaliyyəti üzərində ümumi nəzarəti həyata keçirən və icra səlahiyyətlərinə malik olmayan orqandır. Müşahidə şurasının tərkibi üç nəfərdən az olmamalıdır. Şura üzvləri ümumi yığıncaq tərəfindən 4 il müddətinə payçılar sırasından müəyyən olunur. Şuraya yığıncaqda seçilmiş sədr başçılıq edir. Müşahidə şurasının qərarları adi səs çoxluğu ilə qəbul olunur.
Müşahidə şurası faiz siyasətinin müəyyənləşdirilməsində, təminatsız kredit verilməsində, kredit təşkilatlarının digər hüquqi şəxslərin təşkilatında iştirakının təsdiq edilməsində və bir sıra digər məsələlərin həllində əhəmiyyəli rol oynayır.
Maliyyə təftiş komissiyası yığıncaq tərəfindən 4 il müddətinə seçilir, tərkibi 3 nəfərdən az olmamalıdır. Komissiyanın qərarları adi səs çoxluğu ilə qəbul olunur. Maliyyə təftiş komissiyası bank qanunvericiliyinin icrasına, eyni zamanda bankın maliyyə -mühasibat işinə nəzarət edir.
İdarə heyəti kredit təşkilatının icra orqanıdır, o, bankı idarə edir və onun fəaliyyəti üçün məsuliyyət daşıyır. İdarə heyəti də azı 3 nəfərdən ibarət olmalıdır. Üzvlər ümumi yığıncaq tərəfindən 4 il müddətinə seçilir. Sədri ümumi yığıncaq seçir.
Ümumilikdə kommersiya bankları tərəfindən idarəetmə prosesini yüksək səviyyədə həyata keçirmək və bankın uğurlu fəaliyyətini təmin etmək məqsədilə bir sıra prinsiplərə əməl olunması vacib şərtlərdən hesab olunur: