Mündəricat GİRİŞ I fəSİL İNGİLİs diLİNDƏ Nİtq məDƏNİYYƏTİ VƏ İDİomlar

III FƏSİL
İNGİLİS DİLİNDƏ NİTQ MƏDƏNİYYƏTİNİN FORMALAŞMASINDA İDİOMLARIN ROLU
3.1 İngilis dilində işlək idiomlar və onların Azərbaycan dilində qarşılığı

İdiomlar dil anlayışının vacib bir hissəsidir və dilin əsaslı şəkildə öyrənilib başa düşülməsində böyük rol oyanır. İngilis dilində idiomlar təhsilalanlar tərəfindən öyrənilməli olan mədəni xüsusiyyətlərin əsas tərkib hissəsidir.

İnsanlar dillərini daha zəngin və rəngarəng etmək və incə məna və ya niyyət çalarlarını çatdırmaq üçün idiomlardan istifadə edirlər. İdiomlar çox vaxt hərfi söz və ya ifadəni əvəz etmək üçün istifadə olunur və bir qədər də idiom mənanın tam çalarlarını daha yaxşı təsvir edir [9, s.151].
İdiomlar və idiomatik ifadələr hərfi sözlərdən daha dəqiq ola bilər, çox vaxt daha az söz istifadə edir, lakin daha çox məna kəsb edə bilər. "Əgər təbii dil bir məntiqçi tərəfindən tərtib edilsəydi, idiomlar mövcud olmazdı."
İdiomlar, ümumiyyətlə, mədəniyyətlə də dərindən bağlıdır. Mədəniyyət dəyişikliyinin bir-birinə qarışan prosesində iştirak edən tələbələr idiomların tam mənasını başa düşməlidirlər.
İdiomları öyrənmək ilk baxışdan asan görünsə də, əslində bu yolda bir sıra çətinliklərlə qarşılaşmalı oluruq. İdiomlar özlərinə məxsus quruluşa malik olan söz birləşmələridir. İdiomları təşkil edən sözlər bizə bəzən qəribə, qeyri-məntiqi və qrammatik cəhətdən düzgün görünməsələr belə, biz onlarda dəyişiklik apara bilmirik. Onlar dilin lüğət tərkibinə daxil olduqları kimi öyrənilməlidir. Beləliklə, idiomlar aşağıdakı quruluşa malik olan sözlərdir:
 İdiomlar dilin lüğət tərkibinə daxil olduqları kimi istifadə olunmalıdır; biz onları dəyişə bilmərik.
 İdiomları təşkil edən sözlər həm həqiqi, həm də məcazi mənaya malikdir.
 İdiomların özlərinə məxsus dəyişməz qrammatik quruluşları olur.
Biz onların quruluşunda ancaq zamanı və ya əvəzlikləri dəyişə bilərik. Beləliklə, ingilis dili idiom və idiomatik birləşmələrlə zəngindir və onları öyrənmək dil öyrənən hər bir şəxs üçün zəruridir. Bu yolda bizə istək, diqqət, zəhmət və təcrübə köməklik göstərəcək [3, s.12-13]

Dahi Şekspir 2000-dən çox söz icad etməklə, minlərlə mövcud sözə yeni mənalar qazandırmaqla və əsrlər boyu davam edəcək deyimlər düzəltməklə tanınmışdır:

'A fool's paradise,'
'at one fell swoop,'
'heart's content,'
'in a pickle,'
'send him packing,'
'too much of a good thing,'
'the game is up,'
'love is blind,' and 'a sorry sight,' to name a few."
Bütün dillərdə hərfi mənada başa düşülməyən və buna görə də əminliklə istifadə edilə bilməyən ifadələr var. Onlar qeyri-şəffaf və ya gözlənilməzdirlər, çünki gözlənilən, hərfi mənaları yoxdur.
Bir cümlədəki bütün sözlərin mənasını bilsəniz və ifadənin bütün qrammatikasını tam başa düşsəniz belə, ifadənin mənası yenə də qarışıq ola bilər. Bu tipli ifadə və ya cümlənin idiomatik olduğu deyilir.
İdiomatik ifadələri təsvir etmək üçün bir çox üst-üstə düşən terminlərdən istifadə edilir:

• 
  şifahi birləşmələr,
  
• 
  idiomlar,
  
• 
  idiomatik ifadələr,
  
• 
  klişelər,
  
• 
  atalar sözləri,
  
• 
  toplu ifadələr,
  
• 
  sabit ifadələr,
  
• 
  fraza feli,
  
• 
  ümumi ifadələr,
  
• 
  ön sözlər və fraza/prepozisiya feli.
  

Onların hamısı ingilis dilində danışan və yazıçıya eyni cür problemləri təklif edir. Onlar aydın deyil, çünki ifadənin mənası hərfi və ya proqnozlaşdırıla bilən deyil.
İki sözlü feillər də adlandırılan fraza feli idiomatik ifadələrdir, çünki felin ikinci elementi (zərf və ya ön söz) mütləq proqnozlaşdırıla bilməz. Məsələn, why the word up in call up a friend? Why not say call on a friend or call in a friend?
Əslində bunlar üç ayrı, gözlənilməz birləşmələrdir və hər biri tamamilə fərqli bir məna daşıyır.
Çox təsadüfi və ya qeyri-rəsmi ingilis dili olan bəzi girişlər olsa da, jarqon və idiomları qarışdırmaq olmaz. Bəzi jarqonlar da idiomatikdir, bəzi idiomlar da jarqondur, lakin ümumiyyətlə onlar dilin müxtəlif aspektlərinə istinad edirlər.
Deyimləri bəzən sabit ifadələr də adlandırırlar. Real dünyada bir çox idiomatik ifadələrə bir çox variasiyalarda rast gəlinir və bu, onların istifadəsini çətinləşdirir və lüğətdə tapmağı daha da çətinləşdirir.
Təəssüf ki, bir çox idiomatik ifadələr birdən çox növ variasiya nümayiş etdirir. Variantların bir-biri ilə necə əlaqəli olduğunu bilmək vacibdir ki, tək bir ifadənin üç variantının üç fərqli mənaya malik ola biləcəyini düşünməyəsiniz. İdiomatik ifadənin nüvəsinin nə olduğunu və onun necə dəyişə biləcəyini bilmək onu tanımağa və onun variantlarından daha çox kontekstdə istifadə etməyə imkan verir [10, s.23-24].
Ümumiyyətlə idiomlarda isimlər cəm və ya tək ola bilər və fellər müxtəlif zaman və aspektlərdə baş verə bilər.
Bir çox ifadələr mənfi və ya təsdiqdə eyni dərəcədə yaxşı görünə bilər və sual inversiyasına məruz qalır. Qrammatik variasiyanın bəzi cümlə nümunələri:

•