MüNDƏRİcat

Təsis sənədləri və təsisçilərlə hesablaşmaların auditi üçün istifadə edilən əsas normativ sənədlərini sadalayın?

Təsis sənədləri ilə tanışlıq zamanı auditor hansı məlumatları yoxlamalıdır?

Nizamnamə kapitalının formalaşmasının yoxlanmasının əsas istiqamətlərinə nələr daxildir?


III MÖVZU. ƏSAS VƏSAİTLƏRİN, QEYRİ-MADDİ AKTİVLƏRİN VƏ İSIEHSAL EHTİYATLARININ AUDİTl

Əsas vəsaitlərin uçotunun və saxlanmasının auditi

Qeyri-maddi aktivlərin auditi

İstehsal ehtiyatlarının saxlanmasının və uçotunun auditi

ƏLAVƏ ƏDƏBİYYAT

1. Robertson Dc. Audit: Per. s anql., - M., : KRMS, auditorskaə firma «Kontrakt», 1993
3.1. Əsas vəsaitlərin uçotunun və saxlanmasının auditi

Əsas vəsaitlər hər bir müəssisənin maddi-texniki bazasının əsasını təşkil etməklə, onun fəaliyyətində mühüm rol oynayır. Sərbəst bazar iqtisadiyyatını keçidlə əlaqədar olaraq əsas vəsaitlərin uçotunun təşkilində və saxlamasında əsaslı dəyişiklər baş vermişdir. Bu dəyişikliklər xüsusilə əsas vəsaitlərin tərkibi və quruluşunda, onlara köhnəlmə (amartizasiya) hesablanmasında, uzun­müd­dət­li investisiya qoyuluşunun uçotunda, əmlakın kirayə və lizinq qaydasında istifadə olunımasının uçotunda, əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndiril­mə­sin­də, əsas fondların satışı uçotunda əks olunmuşdur.

Beləliklə əsas vəsaitlərin audit yoxlamasında "göstərilən məsələlərə xüsusi diqqət verilməlidır. Əsas vəsaitlərin auditində mühüm vəzifə - auditin tər­ki­bi­nin düzgün forma-laşması, əsas vəsaitlərin hərəkətinin tam və həqiqi vəziyyə­ti­nin müəyyənləşdirilməsi və onların dəyərinə köhnəlmə (amartizasiya) hesab­lan­masını əsaslı müəyyən etməkdir.

Əsas vəsaitlər üzrə audit aparılmasında əsas informasiya mənbələri, onla­rın ilkin sənədlər üzrə daxil olması, çıxması, müəssiədaxili hərəkəti, təmiri, amar­tizasiya hesablanması və münasibat uçotu göstəriciləri üzrə sintetik və analitik uçot məIumatlarıdır.

Əsas vəsaitlərin uçotu vəziyyəti yoxlanılarkən auditor analitik uçotun düzgün aparılmasına dair qəti nəticəyə gəlməlidir. Bununla əlaqədar olaraq bütün əsas vəsaitlərin müəyyən maddi-məsul şəxslərə təhkim olunması, son inventarlaşmanın düzgün aparılması və yoxlama nəticəsinin uçotda əks olun­ma­sı və əsas vəsaitlərin hərəkəti və uçot göstəriciləri üzrə yazılışların düz­gün­lü­yü yoxlanılmalıdır. Auditor əsas vəsaitlərin inventar kartlarının vaxtında və bü­tün rekvizitləri üzrə doldurulmasına diqqət verməlidir.

Əsas vəsaitiərin qorunub saxlanılmasında inventarlaşmanın keyfiyyətlə aparılması çox vacibdir. Ona görə də auditor nəzarətində inventarlaşmanın vaxtında və onun keyfiyyətli keçirilməsinə, onun nəticələrinin mühasibat uçotunda düzgün əks olunması əsaslı səviyyədə yoxlanılmalıdır. Bunu yoxlamaqla auditorda inventarlaşmanın düzgün aparılması nəticələrinə dair fikirlər yaranması və auditor riskinin azalmasına şərait yaradır.

Əsas vəsaitiərin daxil olması əməliyyatlarını yoxlayarkən tikliən obyekt­lə­rin iqtisadi cəhətdən vacibliyi, onun kapital qoyuluşu planına daxil olunması, lazımi maliyyə vəsaiti ilə təmin olunması və layihə-smeta sənədlərinin olma­sı­nın müəyyərnləşdirilməsidir. Eyni zamanda alınmış əsas vəsaitlərin alınmasına tələbat olması, müəssisəyə vaxtında, düzgün mədaxil olunmasında sənədləş­dirilməsinin və real qiymətləndirilməsini müəyyənləşdirilməsı çox vacibdir.

Müəssisəyə daxil olan təzə əsas vəsaitlər onun qurulması, daşınma, qurulma xərcləri daxil olunmaqla ilkin dəyəri ilə əks olunur. İşləmiş əsas vəsaitlər alınarkən daşınma və quraşdırma xərcləri daxil olmaqla alış dəyəri ilə, yəni alış sənədində əks olunmuş qiymətlə əks olunur.

Əsas vəsaitlərin tam və vaxtında mədaxil olunmasi 01 №-li «Əsas vəsait­lər», 08 №-li «Kapital qoyuluşu», 60 №-li «Malsatan və podratçılarla hesab­laş­­malar» və s. hesablarda əks olunmuş likin sənədlərin öyrənilməsi əsasında müəyyən olunur. Bunların əsas informasiya mənbələri əsas vəsaitlərin qəbul-təhvil aktı, müəssisədaxili vəsaitlərin yerdəyişməsi qaimələri, təmirdən keçmiş obyektlərin qəbul-təhvil aktı, inventarlaşma aktları, inventar kartları və digər sənədlər aiddir.

Əvəzsiz olaraq başqa müəssisədən daxil olmuş əsas vəsaitlərin daxil ol­ma­sı yoxlanılarkən, həmin obyektlərin veriləmsi ilə əlaqədar ikitərəfli qəbul-təhvil aktının tərtib olunması, onların texniki xarakterislikası və vaxtında mədaxil olunmaqla, müəyyən maddi-məsul şəxsə təhvil verilməsi müəyyən olunmalıdır.

Sənədİi audit yoxlaması ilə əsas vəsaitlərin silinməsi də ətraflı əhatə olunmalıdır. Hər bir əsas vəsaitin silinməsinin mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq sənədləşdirilməsi, həmin əməliyyatın mühasibat uçotunda düzgün əks olunması yoxlanılmalıdır. Əsas vəsaitin silinməsinin düzgün və vaxtında sənədləşdirilməsi sintetik və analitik uçot üzrə sənədlər əsasında yoxlanılması və ləğv olunma aktı ilə rəsmiyyəyə satılması müəyyən olunmalıdır.

Müəssisəyə məxsus olan əsas vəsaitlərin satışı və sair xaric olmaları (ləğvi, silinməsi, əvəzsiz olaraq verilməsi və s.) prosesləri haqqında məlumatları ümum­­­ləş­­dirmək, eləcə də onların satışdan olan maliyyə nəticələrini müəyyən­ləşdirmək üçün mühasibat uçotu hesablar Planında 47 Ne-li «Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaric olmaları» hesabı nəzərdə tutulmuşdur. Göstərilən hesabın debetində xaric olmuş əsas vəsaitlərin ilk dəyəri, həmçinin əsas vəsaitlərin xaric olması (binaların, qurğuların və avadanhqların sökülməsi və s.) ilə əlaqədar xərclər də əks etdirilir.

47 №-li «Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaric olmaları» hesabının kredi­tin­də xaric olınmuş əsas vəsait obyektlərinə xaricolma vaxtınadək hesablanmış köhnəlmə məbləği, əmlakın satışından əldə edilən pul məbləği və onun silinməsi ilə əlaqədar mümkün yaxud satış qiymətləri ilə daxil olmuş material qiymətlərinin dəyəri əks etdirilir.

47№-li «Əsas vəsaitlərin satışı və sairə xaricolmaları» hesabı üzrə debet (zərər), yaxud kredit (gəlir) qalığı cari hesabat dövründə 80 №-li «Mənfəət və zərər» hesabına, əvəzsiz olaraq verilməsi hallarında isə müəssisənin xüsusi vəsaitlərini uçota alan hesablara silinir.

Əsas vəsait obyektləri əskik gəldikdə, yaxud xarab olduqda onların ilk də­yəri 47 №-li «Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaricolmalar» hesabının kreditindən və 84 №-li «Sərvətlərin əskik gəlməsi və xarabolmasından itkilər» hesabının debetinə silinməli və sonra həmin məbləğ 73 N -li «Sair əməliyyatlar üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmalar» hesabının debetinə («Maddi zərərin ödənilməsi üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmalar» subhesabı), əskikgəlmələrin və ya xarabolmaların konkret günahkarı müəyyən olunmadıqda isə 80 №-li «Mənfəət və zərər» hesabının debetinə yazılır.

47 №-li «Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaricolmaları» hesabı üzrə analitik uçot xaric olan əsas vəsaitlərin ayrı-ayrı inventar obyektləri üzrə aparılır.