MüNDƏRİcat

5.3. Valyuta hesabı üzrə əməliyyatların auditi

Xarici iqtisadi fəaliyyətin icrasi ilə əlaqədar olaraq müəssisələr ixrac və idxal etdikləri mal-material dəyərinin hesablaşma əməliyyatlarını xarici valyu­ta ilə aparırlar. Mövcud olan qanunvericiliyə görə bu kimi əməliyyatları yerinə yetirmək üçün müəssisələr valyuta hesabı aça bilərlər. Valyuta hesabının acıl­ması və onda əməliyyatların aparılması qaydaları Azərbaycan Respublikası Milli Bankı tərəfindən müəyyən olunmuş prinsiplər üzrə icra olunur.

Müəssisə və təşkilatlarda valyuta hesabı əməliyyatları üzrə mühasibat uçotu hər bir valyuta üzrə ayrılıqda aparılır. Yəni ABŞ-rı dolları üzrə ayrı he­sab, AFR-sı markası və üzrə ayrı hesablardan istifadə edilir. Azərbaycan Res­pub­likasında təsərrüfat əməliyyatlarının qiymətləndirilməsi Respublikanın Milli valyutası sayılan manatla həyata keçirilir.

Banklarda və digər kredit idarələrindəki valyuta hesablarında olan vəsait qalıqdan, hesabat dövrünün sonuncu gününə Azərbaycan respublikası Milli Bankı­nın valyuta məzənnələri üzrə xarici valyutaların yenidən haqq-hesab edil­mə yolu İlə qiymətləndirilərək müəyyən edilmiş məbləğdə manatla əks etdirilir.

Ölkə ərazisində və xarici banklardakı valyuta hesablarında olan xarici va­lyu­ta ilə pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkəti haqqında məlumatları ümu­mi­ləşdirmək üçün mühasibat uçotu hesablar Planında 52 №-li «Valyuta he­sa­bı» müəyyən olunmuşdur. 52 №-li «Valyuta hesabı»na 52 -1 №-li «Ölkə daxi­lin­dəki valyuta hesabları», 52-2 №-li «Xaricdəki valyuta hesabları» subhesab­la­rı açıla bilər.

Valyuta əməliyyatları mühasibat uçotu sistemində özünün mürəkkəb əmə­liyyatları ilə fərqlənir. Ona görə də bununla əlaqədar əməliyyatlar yüksək ix­tisaslı mütəxəssis tərəfindən yoxlanılmalıdır. Ümumiyyətlə valyuta əməliy­yat­ları yoxlanarkən, onun uçotu və icrası ilə əlaqədar olan qanunvericiliyin düzgün yerinə yetirilməsinə xüsusi diqqət verilməlidir. Valyuta hesabları üzrə əməlyyatlar mühasibat uçotunda bank çıxarışlarına və onlara əlavə edilən pul-hesablaşma sənədlərinə əsasən əks etdirliir.

Müəssisənin bütün növ xarici valyuta vəsaitləri əsasən aşağıdakı məq­səd­lər üzrə fəaliyyət göstərir:

a) müəssısənin sərəncamında qalan dövriyyə vəsaiti kimi fəaliyyət gös­tə­rən xarici valyuta vəsaitləri;

b) təsisedici sənədlərə uyğün olaraq müəssisədə nizamnamə kapitalı ki­mi fəaliyyət göstərən xarici valyuta vəsaitləri;

v) müəssisədə uzunmüddətli və qısamüddətli borclar kimi fəaliyyət gös­tə­rən xarici valyuta vəsaitləri;

q) müəssisədə uzun və qısamüddətli kredit (ssuda) kimi fəaliyyət göstərən xa­rici valyuta vəsaitləri.

Yuxarıda «a» və «b» bəndlərində göstərilən müəssisənin sərəncamında qa­lan dövriyyə vəsaiti kimi fəaliyyət göstərən, eyni zamanda təsisedici sə­nəd­lərə uyğun olaraq müəssisədə nizamnamə kapitalı kimi fəaliyyət göstərən xa­rici valyuta vəsaitləri üzrə məzənnə fərqi il ərzində 52 №-li «Valyuta he­sa­bı»nın və 83 №-li «Gələcək dövrün gəlirləri» hesabının müvafiq sudhesab­la­rında uçota alınır.

İlin sonunda isə həmin məzənnə fərqi müəssisənin mənfəətinə (zərərinə) aid edilir.

Uzun və qısamüddətli («v» bəndində göstərilən) borclar kimi fəaliyyət gös­tərən xarici valyuta üzrə məzərnə fərqi həmin borclar qaytarılana qədər pul vəsaitlərinin uçota alan hesabların və 94 №-li «Qısamüddətli borclar» və 95 №-li «Uzunmüddətli borclar» hesablarının müvafiq subhesablarında uçota alınır.

Uzunmüddətli və qısamüddətli («q» bəndində göstərilən) kredit kimi fəaliyyət göstərən xarici valyuta vəsaitləri üzrə məzənnə fərqi həmin kreditlər (ssudalar) qaytarılanadək 52 №-li «Valyuta hesabı», 90 №-li «Qısamüddətli bank kreditləri» və 92 №-li «Uzunmüddətli bank kredıtləri hesablarının müvafiq subhesablarında uçota alınır.

Azərbaycan Respublikasında mövcud olan qanunvericiliyə əsasən xarici iqtisadi əlaqələrin aşağıdakı formaları müəyyən olunmuşdur:

- qabaqçadan ödəmə;

- inkasso forması;

- akkredetiv hesablaşma forması;

- mal mübadiləsi və ya barter əməliyyatları forması.