Muqobil energiya manbalari

2-jadval

FEB ning gorizontga nisbatan og‗ish burchagi 𝛽0 (grad.) -
№	Volt-amper xarakteristikasini to‗ldirish koeffitsienti (	Quyosh nurlanishi oqim zichligi E (Vt/m^2)	FEB ning salt yurish kuchlanishi Uxx (V)	FEB ning qisqa tutashuv toki Ik.z.(A)
1
2
3
4
5
6
7
8

2.1-jadval

FEB ning gorizontga nisbatan og‗ish burchagi 𝛽0 (grad.) -
№	FEB ning nominal quvvati ^Rn.	FEB toki (A)	FEB kuchlanishi (V)	Qarshilik R (Om)
1
2
3
4
5
6
7
8

Tajriba natijalarini hisoblash

1. 
   FEB ning nominal quvvati R_n quyidagicha hisoblanadi.
   

𝑃_𝑛 = 𝑈_𝑥.𝑥 × 𝐼_𝑘.𝑧 × £ = 𝑈_𝑛 × 𝐼_𝑛

bu yerda ( – volt-amper xarakteristikasini to‗ldirish koeffitsiyenti. Kremniyli zamonaviy quyosh elementlari uchun £ -0,7-0,8 ni tashkil etadi.
£ = ^𝑅𝑛
𝑅_𝑝
𝑅_𝑝 = 𝑈_𝑥.𝑥 × 𝐼_𝑘.𝑧 × £ - FEB ning pik (ideal) quvvati

2. 
   FEB ning foydali ish koeffitsiyenti quyidagicha hisoblanadi.
   

5 = ^{𝑈𝑥.𝑥 × 𝐼𝑘.𝑧 × £} × 100%
𝐸₀ × 𝑆_𝑝𝑣

2
bu yerda 𝐸 − quyosh nurlanishining oqim zichligi ^𝑉𝑡
𝑚
. 𝑆_𝑝𝑣 – FEB

ning umumiy yuzasi (m²).

3. 
   FEBning volt-amper va volt-vatt xarakteristikalarini Microsoft Oficce paketining Ms Excell dasturida yoki Origen dasturida qurish mumkin.
   

Hisobotlarni tayyorlash

1. 
   Berilgan laboratoriya ishiga zarur bo‗lgan ma‘lumotlarni ko‗rib chiqish.
   
2. 
   Ishning nomi va uning maqsadi.
   
3. 
   Fotoelektrik batareyaning volt-amper va volt-vatt xarakteristikasi va uning to‗liq ish jarayonining yoritib bering.
   
4. 
   Tajriba natijalari bo‗yicha 2-2.1 jadvallarni to‗ldiring.
   
5. 
   Xulosa yozish.
   

Nazorat savollari

1. 
   Quyosh fotoelektrik batareyasi haqida nimalarni bilasiz?
   
2. 
   Quyosh fotoelektrik tizimlari ish jarayoniga ko‗ra necha turga bo‗linadi?
   
3. 
   Zaryad-razryad kontrollerlari nima?
   

4. 
   Quyosh fotoelektrik qurilmalarining akkumulyatsiya tizimi haqida nimalarni bilasiz?
   
5. 
   Zamonaviy invertorlarning qanday turlarini bilasiz?
   

3. - LABORATORIYA ISHI

QUYOSH BATAREYALARINI KETMA-KET ULASH

Ishdan maqsad

1.Quyosh batareyalarini ketma-ket ulashni tajribada o‗rganish 2.Olingan laboratoriya natijalari ustida fikr yuritish va ketma–ket ulash

Qisqacha nazariy malumot

O‗zbekistonning shimolida quyosh energiyasining doimiyligi yiliga 2800 soatni tashkil etadi. Janubiy mintaqalarimizda bu mikdor ortib borib (Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarida) yiliga 3050 soatdan iborat bo‗ladi.
Markaziy Osiyo, xususan O‗zbekiston quyoshli mintaqa hisoblanib, bu energiyadan kerakli maqsadda foydalanish davr taqozosi hisoblanadi. Quyosh fotoelektrik qurilmalari ko‗pdarajali murakkab texnik sistema bo‗lib quyosh nurlanishini elektr energiyasiga aylantirish uchun ishlab chiqilgan. O‗zbekiston hududining o‗ziga xos ko‗rinishdagi yuzalarida quyosh radiatsiyasi oqimining yuqori darajasi (830-850 Vt/m²) da tadqiqotlar olib borilganda butun yil davomida fotoelektrik qurilmalarni to‗liq ishlatish imkonini beradi. Fotoelektrik qurilmalar quyosh fotoelektrik batareyalari va butlovchi qurilmalardan tashkil topgan.
Quyosh fotoelektrik batareyalari ketma-ket yoki parallel ulangan quyosh elementlaridan (fotoelektrik plastinalar) tashkil topgan. Ketma – ket ulash natijasida fotoelektrik plastina (yacheyka) tezda birlashadi va asosan chiqish kuchlanishi sezilarli darajada oshadi. Tok kuchi esa butun zanjir bo‗ylab bir xil bo‗ladi (1-rasm).
𝑈_𝑢𝑚. = 𝑈₁ + 𝑈₂ + 𝑈₃ + 𝑈₄ + 𝑈₅ + ⋯ + 𝑈_𝑛
𝐼_𝑢𝑚. = 𝐼₁ = 𝐼₂ = 𝐼₃ = 𝐼₄ = 𝐼₅ = 𝐼_𝑛
Quyosh fotoelektrik batareyasining pik quvvati quyidagi ifodadan topiladi.


^𝑃𝑝i𝑘 ^{= 𝑈}𝑢𝑚. ^{* 𝐼}𝑢𝑚.
Quyosh elementlarini (QE) ketma-ket yig‗ishda barcha elementlar zanjir shaklida boradi va yig‗ilgan qo‗shni elementlar qarama-qarshi ishorada boradi (2-rasm).

1-rasm. Quyosh elementlarini ketma-ket va parallel ulash uchun tajriba

stendi.
Ularni bittalab yig‗ishda bir qancha nuqsonlari mavjud:

1. 
   Yoritilganlik, quyosh nurlanishi oqim zichligi qiymati kichik bo‗lganda kuchlanish va tok kuchi o‗zgaruvchan kichik qiymatga ega bo‗ladi.
   
2. 
   Qaysi bir elementning tok kuchi yoki quvvati sezilarli kichik bo‗lsa butun tizimda quvvat past bo‗ladi.
   

Dastlab tajriba stendi quyosh nurlari bilan yoki sun‘iy quyosh imitatorida yoritiladi. Bitta quyosh elementi tanlab olinib uning parametrlari (salt yurish kuchlanishi U_c.yu, , qisqa tutashuv toki I_q.t, pik quvvati R_pik.) va yoritilganlik/quyosh nurlanishi oqim zichligi aniqlanadi.

2-rasm. Quyosh elementlarini ketma-ket ulash.

Masalan: 22V salt yurish kuchlanish olish uchun har bittasining chiqish quvvati 0,58 V yoki 0,6 V quyosh elementlaridan 36 ta donasi etarli bo‗ladi. Agar bitta plastinadagi tok kuchi maksimal qiymatga ega bo‗lsa, butun zanjirdagi tok kuchiga ekvivalent buladi yoki plastinalarda
kombinatsiya bo‗lib aylanadi. Quyosh elementlarini (QE) ketma-ket yig‗ishda barcha elementlar zanjir shaklida boradi va yig‗ilgan qo‗shni elementlar qarama-qarshi ishorada boradi (2-rasm).
Bunda ketma-ket yoki parallel ulanganda ideal holatdagi bitta plastinadagi maksimal quvvat, har bir plastinalarga ekvivalent bo‗lib o‗tadi, plastinalar miqdori qancha bo‗lishidan qat‘iy nazar barchasini maksimal o‗ziga teng quvvat bilan taminlaydi. Boshqacha aytganda, barcha o‗zaro payvandlab ulangan joylardan I_mak va U_chiq ekvivalentning o‗tishi tufayli (P_mak) maksimal quvvat hosil bo‗ladi. Haqiqatan ham, shunday ko‗rinishda quyosh batareyalaridan quvvat olinadi, moduldagi quvvat miqdori yo‗qotilganda quvvat summasi ham kamroq bo‗ladi. Bir xil tipdagi modullarni boshqa turdagi modullar bilan xarakterlaymiz. Shuning uchun quyosh batareyalarida modullarni sinchiklab tanlash muhim, negaki parametrlari past modul quvvat yo‗qolishini kamaytirishga olib keladi.