Murakkab efirlar va yog`lar

• Uch asosli to’rt atomli oksikislotalar.
• Uch asosli to’rt atomli oksikislotialarga limon kislota misol bo’la oladi.U sistematik nomenklaturada 2-gidroksi-1,2,3-propantrikarbon kislota deb nomlanadi.
• Limon kislota tabiatda keng tarqalgan.U lavlagi,malina,uzum va limon tarkibida bo’ladi.Limon tarkibida uning miqdori 6-7% gacha bo’ladi.Limon kislota C6H8O7H2O ko’rinisida kristallanadi va uning suyuqlanish temperaturasi 70-750Cga teng.
• Limon kislota texnikada glyukozani maxsus sharoitda bijg’itish usuli bilan olinadi.

Kimyoviy xossalari. Limon kislota qizdirilganda o’zini -oksikislotalar singari tutadi va akonit(1,2,3-propentrikarbon)kislotaga aylanadi.U haydalganda H2O va CO2 ajratadi. Bunda sharoitga qarab sitrakon(I) yoki itakon(II) angidridi hosil bo’ladi.

• Kimyoviy xossalari. Limon kislota qizdirilganda o’zini -oksikislotalar singari tutadi va akonit(1,2,3-propentrikarbon)kislotaga aylanadi.U haydalganda H2O va CO2 ajratadi. Bunda sharoitga qarab sitrakon(I) yoki itakon(II) angidridi hosil bo’ladi.
• Limon kislotaga konsentrlangan sulfat kislota ta’sirida u o’zini -oksikislotalar singari tutadi. Bunda chumoli kislota ajratib chiqaradi va atsetondikarbon kislotaga aylanadi.
• Limon kislota oziq ovqat sanoatida,meditsinada va boshqa sohalarda ishlatiladi.

Aromatik oksikislotalar.

• Aromatik oksikislotalar.
• Aromatik oksikislotalar orasida ko’p atomli, bir asosli kislotalar katta ahamyatga ega.
• Salitsil kislota 1970C da suyuqlanadi. Suvda yaxshi eriydi. Sanoatda natriy fenolyatga bosim ostida uglerod IV- oksidi tasir ettirib olinadi (Kolbe-Shmitd usuli).
• Salitsil kislota fenol va benzoy kislotaning xossalarini takrorlaydi. Oson qaytarilib pimetin kislotani hosil qiladi:

Ishlatilishi.

• Ishlatilishi.
• Salitsil kislota va uning efirlari tabiatda keng tarqalgan. Ular tibbiyotda va anilin bo’yog’ sanoatida ishlatiladi. Tibbiyotda salitsil kislotaning natriyli tuzi, salitsil kislota atsetati – aspirin va salitsil kislotaning fenil efiri–salol haroratni pasaytiruvchi, dezinfeksiyalovchi vosita sifatida qo’laniladi:

• Darsni mustahkamlash uchun testlar.
• 1. Оksikislоtаlаr qаndаy funksiоnаl guruhlаrning хоssаlаrini nаmоyon qilаdi
• 1.–ОH, 2. –CHО, 3. –CООH
• А) 1,3. B) 2. C) 3. D) 1,2.
• 2. -Butirоlаktоn gidrоliz rеаksiyasigа uchrаtilsа qаysi оksikislоtа hоsil bo’lаdi
• А) -Оksimоy kislоtа. B) -Оksimоy kislоtа.
• C) -Оksimоy kislоtа. D) -Оksiizоmоy kislоtа.
• 3. Qаysi оksikislоtаning fа’zоviy izоmеrlаri mаvjud
• 1.-Оksiprоpiоn kislоtа. 2. -Оksiprоpiоn kislоtа. 3. -Оksimоy kislоtа
• А) 1,2. B) 2,3. C) 1,2,3. D) 1,3.
• 4. -Оksikislotani qaysi birikmadan olish mumkin
• A) CH3-CHCl-COOH B) CH2=CH-COOH
• C) CH2Cl-CH2-COOH D) Br-CH2-CH2-COOH
• 5. -, - va -oksimоy kislotalarni bir-biridan qaysi reaksiya yordamida farqlash mumkin
• 1.Qizdirib degidratlash. 2. Dissotsialanish konstantasini aniqlash. 3.Eterifikatsiyalash.
• 4. Ishqor ta’sir ettirish.
• A)1,4; B)1,3; C)1,2; D)2,3
• 6. Sirka aldegidiga HCN ta’sir ettirilsa va reaksiya mahsuloti gidroliz qilinsa qanday kislota hosil bo’ladi
• A) Sut kislota. B) -Oksipropion kislota. C) Olma kislota. D) -Oksimoy kislota.
• 7. Atsetonga HCN ta’sir ettirilsa va reaksiya mahsulоti gidroliz qilinsa qanday kislota hosil bo’ladi
• A) Sut kislota. B) -Oksiizomoy kislota. C) -Oksimoy kislota. D) -Oksimoy kislota.