Ishlatilishi: Murakkab efirlar xushbo‘y hidga ega bo‘lgani uchun oziq-ovqat va atir-upachilik sanoatida ishlatiladi. Yana ular salqin ichimliklar, konfetlar va boshqa ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda qo‘shimcha sifatida ishlatiladi.
Ishlatilishi: Murakkab efirlar xushbo‘y hidga ega bo‘lgani uchun oziq-ovqat va atir-upachilik sanoatida ishlatiladi. Yana ular salqin ichimliklar, konfetlar va boshqa ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda qo‘shimcha sifatida ishlatiladi.
Ularning ayrim vakillari loklar tayyorlashda erituvchi sifatida ishlatiladi. Ba’zi xushbo’y hidli birikmalar:
№
Modda nomi
Modda formulasi
Moddaning hidi
1
Etil formiat
HCOOC2H5
Rom hidi
2
Amil formiat
HCOOC5H11
Gilos hidi
3
Izoamil formiat
HCOOC5H11
Olxo’xi, olcha hidi
4
Etil butirat
C3H7COOC2H5
O’rik hidi
5
Butil butirat
C3H7COOC4H9
Ananas hidi
6
Izoamil izovaleriat
C4H9COOC5H11
Olma hidi
7
Izopentil atsetat
CH3COOC5H11
Nok hidi
8
Pentil atsetat
CH3COOC5H11
Banan hidi
9
Etil propionat
C2H5COO C2H5
O’rik hidi
10
Fenil etil formiat
HCOOCH2CH2-C6H5
Xrizantema hidi
11
Benzil formiat
HCOOC6H5
Jasmine hidi
12
Difenil efir
C6H5-O-C6H5
Geran (yorongul) hidi
13
Fenil etil spirt
C6H5–CH2–CH2-OH
Atirgul hidi
YOG‘LAR
YOG‘LAR
Yog‘lar (glitseridlar) — moylar tabiatda asosan o‘simliklar urug‘ida, hayvonlar organizmida keng tarqalgan bo‘lib, uch atomli spirt — glitserinning yuqori molekular to‘yingan va to‘yinmagan karbon kislotalar bilan hosil qilgan murakkab efirlaridir:
№
To‘yingan yog‘ kislotalar
1
miristin kislota
CH3—(CH2)12 —COOH
2
palmitin kislota
CH3—(CH2)14 —COOH
3
stearin kislota
CH3—(CH2)16 —COOH
4
araxin kislota
CH3—(CH2)18 —COOH
5
lignotserin kislota
CH3—(CH2)22 —COOH
Qattiq yog‘lar, asosan, yuqori molekulali to‘yingan karbon kislotalardan, suyuq yog‘lar esa to‘yinmagan karbon kislotalardan hosil bo‘lgan.
Qattiq yog‘lar, asosan, yuqori molekulali to‘yingan karbon kislotalardan, suyuq yog‘lar esa to‘yinmagan karbon kislotalardan hosil bo‘lgan.
Moylarning suyuqlanish va qaynash temperaturalari qattiq yog‘larnikidan past bo‘ladi. Glitseringa birikkan to‘yinmagan kislota tarkibida qo‘shbog‘lar sonining ortishi, yog‘ning qaynash va suyuqlanish temperaturalari pasayishiga olib keladi. Turli yog‘lar suyuqlanish temperaturasidan tashqari yod soni va gidrolizlanish soni deb ataladigan doimiylar bilan ham xarakterlanadi.
Yod soni moyning to‘yinmaganlik ko‘rsatkichi bo‘lib, 100 g moyga birikadigan yodning grammlar miqdori bilan ifodalanadi. Bu usul bilan yog‘ molekulasidagi qo‘shbog‘lar soni aniqlanadi.
Gidrolizlanish soni deb bir gramm yog‘ning glitserin va sovunga parchalanishi uchun sarflangan kaliy gidroksidning milligrammdagi miqdoriga aytiladi.
Moylarning qotishini tezlashtirish uchun ularga sikkativlar deb ataluvchi katalizatorlar qo‘shiladi. Sikkativlar sifatida qo‘rg‘oshin birikmalari (surik-Pb3O4) hamda marganesning ayrim tuzlari ishlatiladi.
Yog‘lar tirik organizmda fermentlar ta’sirida gidrolizlanib glitserin va tegishli karbon kislotalarga ajraladi.
Keyingi yillarda sovun olish uchun yog‘lar yuqori temperatura va bosim ostida, maxsus katalizatorlar ishtirokida suv bilan gidrolizlanadi.
Keyingi yillarda sovun olish uchun yog‘lar yuqori temperatura va bosim ostida, maxsus katalizatorlar ishtirokida suv bilan gidrolizlanadi.
Gidroliz natijasida hosil boigan sof kislotalar soda ta’sirida sovunga aylantiriladi.
Laboratoriyada yog‘larga ishqor ta’sir etilsa, ular glitserin va sovunga parchalanadi:
