Murakkab poliefirlar texnologiyasi

P
OLIETILENTEREFTALATNI XOSSALARI VA ISHLATILISHI
 
Suyuqlanma holidagi polietilentereftalat tiniq sariqsimon Yuqori qovushqoqli suyuqlanma 
bo„lib (280 
o
C da 100 Pa

s), tez sovitilganida tiniq qattiq polimerga aylanadi. Polimer 80
o
C dan 
Yuqoriroq haroratda kristallanadi. Polietilentereftalatni suyuqlanish harorati 265
o
C, zichligi 1380 
kg/m
3
ga teng. 
Suvda 25
o
C haroratda bir hafta ushlab turilsa 0,5% dan kam suvni Yutadi. Bunda uning 
mexanik xossalari umuman o„zgarmaydi. Polietilentereftalat etilatsetat, atseton, ksilol, dioksan, 
muzli sirka kislotasi kabi erituvchilar ta‟siriga (Yuqori haroratda ham) chidamli. U fenollarda, 
xlorlangan fenollarda, uchftorsirka kislotasida, difeniloksidda, konsentrlangan sulfat kislotasida 
eriydi. 
Polietilentereftalatni tolalari MDX da «lavsan», Angliyada «terilen», AQSH da – «dekron» 
nomi bilan ishlab chiqariladi. Bu tolalar Yuqori mustahkamlikka ega. Mustahkamligi bo„yicha 
lavsan poliamid tolalari bilan tenglasha oladi. Ulardan olingan mahsulotlar, nur ta‟siriga ancha 
chidamli jun mahsulotlariga nisbatan esa g„ijimlanishga 2-3 marotaba chidamli. 
Lavsandan turli kiyimlar uchun, hamda elektroizolyasiya va drap matolari olinadi. Undan 
arqonlar, kanatlar, kord, qayiqlarni elkanlari, baliq tutish to„rlari, transport tasmalari, remenlar, o„t 
o„chirish englari, filtr matolari, brezent tayyorlanadi. 

---

POLIKARBONATLAR 
Polikarbonatlar – umumiy formulasi (-ORCO-)n bo„lgan ko„mir kislotasi asosida 
olinadigan murakkab poliefirlardir. Bu polimerlardan asosan ikki atomli fenollar asosida olinadigan 
polikarbonatlar amaliy ahamiyatga ega. Eng ko„p ishlatiladigan polikarbonatlardan biri 
difenilolpropan asosida ishlab chiqariladigan MDX da “diflon”, AQSH da “leksan” va “merlan”, 
Germaniya da “makrofol” nomi bilan mashhur polikarbonat hisoblanadi. 
Sanoatda polikarbonatlar quyidagi usullarda olinadi. 
diaril – yoki dialkilkarbonatlarni ikki atomli fenollar bilan olmashinish reaksiyasi natijasida. 
n(C
6
H
5
O)
2
CO +nHOC
6
H
4
S(CH
3
)
2
C
6
H
4
OH 

[-COC
6
H
4
C(CH
3
)
2
C
6
H
4
O-]n + 2nC
6
H
5
OH 
ikki atomli fenolni fosgenlash orqali 
nHOC
6
H
4
C(CH
3
)
2
C
6
H
4
OH + nCOCl
2

[-COC
6
H
4
C(CH
3
)
2
C
6
H
4
O-]n + 2nHCl 
Difenilkarbonatni ikki atomli fenol bilan reaksiyasi, odatda suyuqlanmada 150-300
o
C da 
kislorodsiz muhitda o„tkaziladi. Reaksiya tezligini vakuum hosil qilib yoki reaksiya massasini 
aralashtirib oshirish mumkin. Reaksiya katalizatorlari sifatida ishqoriy metallarning oksidlari va 
gidroksidlari, sink va ruxning oksidlari ishlatiladi. Katalizatorlar polikarbonat massasiga nisbatan 
0,0001-0,1% miqdorida olinadi. Polikarbonatni suyuqlanmasini qovushqoqligini Yuqoriligi, 
molekula massasi katta bo„lgan polimer olishga halaqit qiladi: odatda bu usulda olinadigan 
polimerni molekula massasi 50000 dan oshmaydi.