Mustaqil ishi motivatsiyaning individual xususiyatlari

Mohiyati va motivatsiya funktsiyalari 
Boshqaruv samarali bo'lishi uchun tashkilot xodimlari ulardan talab 
qilinadigan narsani qilishni xohlashlari kerak. Axir, odamni yaxshi qilishning 
yagona usuli, uni xohlaganini qilish uchun qilishdir. Motivatsiyaning mohiyati 
xodimlarni jalb qilishdir. 
Xodimning manfaati yoki uning motivatsiyasi, uning unumdorligi 
to'g'ridan-to'g'ri bog'liq, shuningdek, ular ishlaydigan bo'linmalar va ular 
ishlaydigan butun tashkilotning samaradorligi. Motivatsiya yordamida ko'p 
muammolarni hal qilishingiz mumkin: rejalashtirish, tashkillashtirish, 
boshqarishning xatolari. Ammo zaif motivatsiya to'ldirish qiyin. Shuning 
uchun bu boshqaruvning eng muhim funktsiyasi. 
Motivatsiya - Bu o'zini va boshqalarni tashkilotning shaxsiy maqsadlari 
yoki maqsadlariga erishish uchun harakatlarga choralar ko'rish jarayoni. 
Mehnatni rag'batlantirish va taqsimlash 
Motivatsiya zarurati bu jarayonda mehnat taqsimotining bevosita 
natijasidir. qo'shma faoliyat. 
Ayrim mahsulotni yaratish uchun individual tadbirda uning yakuniy 
natijalari shaxsga etarlicha rag'bat bo'lib xizmat qiladi. Keyin motivatsiya 
uchun biron bir ehtiyoj yo'q. Samarali bo'lish uchun birgalikda ishlashda 
odatda mehnat taqsimotiga asoslanadi. Bunday holda, yakuniy natijani ishlab 
chiqaruvchidan ajratib oling. Bunday tadbirlarning har bir ishtirokchisi 
"qisman" xodimga aylanadi. Shu sababli, yakka tartibda ishlab chiqarishda 

---

bo'lgani kabi, yakuniy natijaga e'tibor qaratish. U qo'shma tadbirlarda o'z 
mahsulotini o'z ehtiyojlarini qondirish vositasi sifatida qabul qilmaslik uchun 
qatnashadi, lekin boshqa sabablarga ko'ra. 
Shunday qilib, ishchilar, masalan, kokso kimyoviy ishlab chiqarish 
kimyoviy mahsulotni iste'mol qilmaydi. Bu shaxsiy foydalanish uchun 
mo'ljallanmagan va mikr etmaydi. Ammo bu ishchilar faoliyatini amalga 
oshirish uchun "qisman" xodimi sifatida qabul qilishlari mumkin. Bunday 
tizim "qisman" xodimning mehnatini, uning rag'batlantirishini, shuning uchun 
uni amal qilish, adolat va samaradorligi tamoyillariga asoslanishi kerak. 
Keyin u aslida tashkilot xodimi Mehnat bo'linishi va majburiyatlarning 
tegishli taqsimoti doirasida bajaradigan ishlarni bajarish uchun tashkilot 
xodimini rag'batlantirishi mumkin. Tizimning samaradorligi darajasi, uning 
ravshanligi darajasi, xodim tomonidan tushuniladimi yoki tegishli 
imkoniyatlar deb topilib, bu xodimni rag'batlantiradimi yoki yo'qmi deb tan 
olinadi. 
Motivatsiya tizimlarini yaratishning dastlabki printsiplari quyidagilardan 
iborat: 
Motivatsiya tizimining yo'nalishi xodimning individual ehtiyojlari 
bo'yicha emas (ko'pincha moddiy ehtiyojlarga e'tibor qarating), ammo 
umuman, i.e. Unga xos bo'lgan barcha turdagi turdagi turlar va ehtiyojlar 
turlari hisobga olinadi; 
Har bir ijrochining umumiy natijaga, shuningdek xodim haqini, shuningdek, 
xodimning ish haqini va uning hissasiga mutanosib ravishda aniq ta'rif va 
buxgalteriya hisobi. 
Birinchi tamoyilni hisobga olish shaxsiy tarkibni tushunishni talab qiladi; 
Ikkinchi - bilim va ko'nikmalarni tashkil etish uchun vositalardan foydalaning. 
Shuning uchun, menejmentning boshqa funktsiyalariga nisbatan ko'proq 
narsani rag'batlantirish, iqtisodiyotga ham, psixologiyaga ham tegishli. 

---

Shunga ko'ra, u bilan ishlaydiganlarga kengroq tayyorgarlik kerak. 
Kompaniyaning 
qanchalik 
muvaffaqiyatli 
bo'lishidan, 
unda 
mehnat 
unumdorligi, bozorda yangi mahsulotlar, yangi mahsulotlar yaratish, bu ichki 
mojarolar, ishda, ishda va hatto kompaniyaning qulashi . 
Uni qo'zg'atish uchun siz belgilangan printsiplarga javob beradigan tizim 
yaratishingiz kerak. 
Ko'pincha, motivatsiya tizimini shakllantirishda, asosiy e'tibor nomoddiy 
sabablarga ko'ra moddiy sabablar va imtiyozlarni rivojlantirishga qaratilgan. 
Bunday tizim biron bir ta'sir ko'rsatishi mumkin, ammo uzoq emas. Bundan 
tashqari, agar u ishni bajarmaganligi sababli, masalan, ishdan bo'shatish uchun 
jazodan qo'rqish bilan birlashtirilsa.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, foydalangan tizimlar va foydalanadigan 
tizimlar tomonidan berilgan nomoddiy rag'batlantirish, qiziqish va 
ehtiyojlarning xilma-xilligini hisobga oling. 
Motivatsiya tizimi shakllanish tarixida, XX asr boshlarida ushbu 
yo'nalishdagi birinchi qadamlar amalga oshirildi. Keyin muassislar "maktab 
ilmiy bo'lim"Men katta maosh uchun pul to'lay olmasligimizni angladim va 
ularni ochlik arafasida ularni majburlashimiz uchun. hissa. Natijada mehnat 
unumdorligi oshdi, kuchayadi. Ixtisoslashuv va standartlashtirish jarayoni, 
ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi. 
Mamlakatimizda 
xodimlarning 
motivatsiyasining 
motivatsiyasi 
muammosi har doim an'anaviy ravishda e'tibor qaratgan, ammo shu bilan 
birga u ikki tomonlama qarama-qarshi shartlardan kelib chiqqan. 
E.I. Kommarov va N.A. Zaxanxkinning ta'kidlashicha, ko'p narsa ma'lum bir 
shaxsga va unda ichki va tashqi motivatsiyaning nisbati va ishchilar sonini 
motivatsiyaga nisbatan ajratish bilan bog'liq. Birinchi tur, ularning tasnifida 
"o'ta" sifatida belgilanadi, chunki u ichki motivatsiya ustunlik qiladi va uning 
ishini 
baholash 
va 
to'lash 
darajasiga 
nisbatan 
sezgirroqdir 
.
Ikkinchi turdagi ishchi turi, u tashqi motivatsiyalar ustki motivatsiyalar 

---

ustunlik qilish, rag'batlantirish tizimiga nisbatan kamroq ahamiyatga ega 
ekanligi bilan ajralib turadi, chunki u bajarilgan ish tarkibiga katta ahamiyat 
beradi. U uchun juda qiziqarli ish kuchli rag'batlantiruvchi. Ammo, E.I. 
Kommarov va N.A. ZDANKIN ma'lum tavsiyalar bermadi, bu ikki turdagi va 
ta'sir qilish usullarini qanday aniqlash mumkinligini qanday ajratib turdi. 
Moddiy motivatsiya. Katta sanoat korxonalari xodimlari an'anaviy 
ravishda eng yuqori ish haqini olmaydilar, ammo "zavod quvurini" ushlab 
turishni davom ettirmoqdalar, ular fikriga ko'ra olish barqarorligini 
ta'minlaydilar ish haqiO'tgan "bo'ronlar va bo'ronlar" ni ichki iqtisodiyotda 
hisobga olgan holda, ko'pchilik uchun juda muhim omil bo'lmoqda. 
Motivatsiya — bu odamlar va boshqa hayvonlarning maʼlum bir vaqtda 
xatti-harakatni boshlashi, davom ettirishi yoki toʻxtatishi sababi. Motivatsion 
holatlar odatda agent ichida harakat qiluvchi, maqsadga yoʻnaltirilgan xatti-
harakatlarga moyillikni yaratadigan kuchlar sifatida tushuniladi 
"Motivatsiya" odatda odamlar yoki hayvonlarning maʼlum bir vaqtda 
maʼlum bir xatti-harakatni boshlashi, davom ettirishi yoki tugatishini 
tushuntiradigan narsa sifatida aniqlanadi. [2] [3] [4] [5] Motivatsion holatlar 
turli darajadagi kuchlarda boʻladi. Daraja qanchalik baland boʻlsa, davlatning 
xulq-atvorga taʼsiri shunchalik yuqori boʻladi. [6] Bu koʻpincha maqsadli 
xatti-harakatlarga olib keladigan agentning ichidan harakat qiladigan kuchlar 
bilan bogʻliq. [3] [7] Motivatsiyani ichki kuchlar nuqtai nazaridan aniqlash 
bilan bogʻliq muammolardan biri shundaki, ularni oʻlchash juda qiyin, 
shuning uchun empirik fikrlaydigan nazariyotchilar koʻpincha kuzatiladigan 
xatti-harakatlar bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan taʼriflarni
Afzalkoʻradilar. [8] [7] Yondashuvlardan 
biri motivatsiyani hayvon xatti-
harakatlarining moslashuvchanligi nuqtai nazaridan aniqlashdir. Bu 
moslashuvchanlik maqsadga yoʻnaltirilgan xatti-harakatlarni oʻz ichiga oladi, 
bu hayvon yangi tajribalar orqali oʻrganganida oʻzgaradi. [9] Masalan, 
kalamushlar ochlikni qondirish uchun murakkab labirintlardan oʻtishni 

---

oʻrganishlari mumkin. Boshqa tomondan, chivinlarning ovqatlanish harakati 
bu maʼnoda moslashuvchan emas. Shu nuqtai nazardan, biz kalamushlarga 
emas, 
balki 
pashshalarga 
motivatsion 
holatni 
belgilashimiz 
mumkin. [9] Ammo moslashuvchan xatti-harakatlarsiz motivatsiya holatlari 
borligi taʼkidlangan. Toʻliq falaj boʻlgan odam, masalan, xatti-harakatlar bilan 
shugʻullana olmasa ham, motivatsiyaga ega boʻlishi mumkin. Bu shuni 
anglatadiki, moslashuvchanlik hali ham etarli motivatsiya belgisi boʻlishi 
mumkin, ammo zaruriy emas. [9] Baʼzi taʼriflar inson va hayvonlarning 
motivatsiyasi oʻrtasidagi uzluksizlikni taʼkidlaydi, boshqalari esa bu ikkisi 
oʻrtasidagi aniq farqni koʻrsatadi. Bunga koʻpincha inson agentlari sabablarga 
koʻra harakat qiladilar va hayvonlar oʻzlarining eng kuchli xohishlariga 
ergashsa, oʻzlarini oʻzlari hosil qilgan niyatlarga bagʻishlaydilar, degan fikrga 
asoslanadi. [10] [7] Kauzalistik taʼriflar motivatsiya va natijada paydo 
boʻladigan xatti-harakatlar oʻrtasidagi sababiy bogʻliqlikni taʼkidlaydi. Boshqa 
tomondan, sababchi boʻlmagan taʼriflar motivatsiya xatti-harakatni sababiy 
boʻlmagan tarzda tushuntiradi. 
ularga bildiradigan hissiy munosabatlarimizni bildiruvchi sifatlarimiz 
bo’lib, ular ayni vaziyatlardagi real xolatlarimizdan va ularning ongimizda aks 
etishidan kelib chiqadi.
Demak, individual sifatlar bizning ongli hayotimizning ajralmas qismi, 
idrokimiz, xotiramiz va fikrlarimz yo’naltirilgan muhim predmet ekan. 
Chunki aynan ular bizning turli faoliyatlarni amalga oshirish va ishlarni 
bajarishdagi individual uslubimizga bevosita aloqador. Kimdir juda chaqqon, 
tez ish qiladi, lekin sifatsiz. Kimdir juda yaxshi qoyilmaqom ish qiladi, lekin 
juda sekin, kimdir ishga yuzaki qarab, nomiga uni bajarsa, boshqa bir odam 
unga butun vujudi va e’tiqodi bilan munosabatda bo’lib, tinimsiz izlanadi va 
jamiyat uchun manfaat qidiradi. Shuning uchun ham individuallikning faoliyat 
va muloqotdagi samarasini inobatga olib, eng muhim individual-psixologik 
xususiyatlarni alohida o’rganamiz.

---

Shaxs iqtidori va qobiliyatlar diagnostikasi. Odamlarning o’quv, mehnat va 
ijodiy faoliyatidagi o’ziga xoslikni tushuntirish uchun psixologiya fani 
birinchi navbatda qobiliyatlar va iqtidor masalasiga murojaat qiladi. Chunki 
qobiliyatli odamdan avvalo jamiyat manfaatdor, qolaversa, o’sha insonning 
o’zi ham qilgan har bir harakatidan o’zi uchun naf ko’radi. 
Qobiliyatlar muammosi eng avvalo inson aqlu-zakovatining sifati, undagi 
malaka, ko’nikma va bilimlarning borligi masalasi bilan bog’liq. Ayniqsa, 
biror kasbning egasi bo’lish istagidagi har bir yoshning aqli va intellektual 
salohiyati uning malakali mutaxassis bo’lib yetishishini kafolatlagani uchun 
ham psixologiyada ko’proq qobiliyat tushunchasi aql zakovat tushunchasi 
bilan bog’lab o’rganiladi. har bir normal odam o’zining aqlli bo’lishini 
xohlaydi, «Men aqlliman» demasa-da, qilgan barcha ishlari, gapirgan gapi, 
yuritgan mulohazasi bilan aynan shu sifat bilan odamlar uni maqtashlarini 
xohlaydi. «Aqlsiz, nodon» degan sifat esa har qanday odamni, xattoki, yosh 
bolani ham hafa qiladi. Yana shu narsa xarakterliki, ayniqsa, bizning sharq 
xalqlarida biror kimsaga nisbatan «o’ta aqlli» yoki «o’ta nodon» iboralari ham 
ishlatilmaydi, biz bu xususiyatlarni o’rtacha tasniflar doirasida ishlatamiz: 
«Falonchining o’g’li anchagina aqlli bo’libdi, narigining farzandi esa biroz 
nodon bo’lib, ota-onasini kuydirayotgan emish» degan iboralar aslida 
«aqllilik» kategoriyasi insonning yuragiga yaqin eng nozik sifatlariga 
aloqadorligini bildiradi.
Ilm-fandagi an’analar shundayki, aql va idrok masalasi, odamning intellektiga 
bog’liq sifatlar juda ko’plab tadqiqotlar obyekti bo’lgan. Olimlar 
qobiliyatlarning rivojlanish mexanizmlari, ularning psixologik tarkibi va 
tizimini aniqlashga, ishonchli metodikalar yaratib, har bir kishining aqli 
sifatiga aloqador bo’lgan ko’rsatgichni o’lchashga uringanlar. Ko’pchilik 
olimlar odam intellektida uning verbal (ya’ni so’zlarda ifodalanadigan), 
miqdoriy (sonlarda ifodalanadigan), fazoviy ko’rsatgichlarni aniqlab, ularga 
yana mantiq, xotira va hayol jarayonlari bilan bog’liq jihatlarni ham 

---

qo’shganlar. 
Ch. Spirmen faktorial analiz metodi yordamida yuqorida sanab o’tilgan 
ko’rsatgichlar o’rtasida bog’liqlik borligini isbot qilib, aqlning haqiqatan ham 
murakkab tuzilmaga ega bo’lgan psixik xususiyat ekanligini ko’rsatdi. Boshqa 
bir olim Dj. Gilford esa aqlni bir qator aqliy operasiyalar (analiz, sintez, 
taqqoslash, 
mavhumlashtirish, 
umumlashtirish, 
sistemaga 
solish, 
klassifikasiya qilish) natijasida namoyon bo’ladigan xususiyat sifatida 
o’rganishni taklif etgan. Bu olimlar aql so’zidan ko’ra intellekt so’zini ko’proq 
ishlatib, bu so’zning o’ziga xos talqini borligiga e’tiborni qaratganlar. Chunki 
ularning fikricha, intellektual potensialga ega bo’lgan shaxsnigina qobiliyatli, 
deb atash mumkin. Intellektual potensial esa bir tomondan hayotdagi barcha 
jarayonlarga, boshqa tomondan — shaxsga bevosita aloqador tushuncha 
sifatida qaralgan va uning ahamiyati shundaki, u borliqni va bo’ladigan 
xodisalarni oldindan bashorat qilishga imkon beradi. Shu o’rinda «intellekt» 
so’zining lug’aviy ma’nosini tushunib olaylik. Intellekt — lotincha so’z — 
intellectus — tushunish, bilish va shug’ullansa, va undan qoniqish olib, 
qobiliyatini o’stirishga imkoniyat topib, yutuqlarga erishsa, biz 
uni iqtidorli deymiz. 
Iqtidor-insonning 
o’z xatti-harakatlari, bilimlari, 
imkoniyatlari, malakalariga nisbatan subyektiv munosabatidir. Iqtidorli odam 
genial yoki talantli bo’lmasligi mumkin, lekin u har qanday ishda mardlik, 
chidamlilik, o’z-o’zini boshqara olish, tashabbuskorlik kabi fazilatlarga ega 
bo’lib, o’zlari shug’ullanayotgan ishni bajonidil, sitqidildan bajaradi. Ular ana 
shunday harakatlari bilan ba’zi o’ta iste’dodli, lekin kamxarakat kishilardan 
ko’ra jamiyatga ko’proq foyda keltiradi. Iqtidorli insonda iste’dod sohibi 
bo’lish imkoniyati bor, zero iste’dod — har tomonlama rivojlangan, nihoyatda 
kuchli va takrorlanmas qobiliyatdir. U tinimsiz mehnat, o’z qobiliyatini 
takomillashtirib borish yo’lida barcha qiyinchiliklarni yengish va irodasi, 
butun imkoniyatlarini safarbar qilish natijasida qo’lga kiritiladi. 
Qobiliyatlarning psixologikstrukturasi. 

---

 Qobiliyatlaravvalombor umumiy va maxsus turlarga bo’linadi va har 
birining o’z psixologik tizimi va tuzilishi bo’ladi. Shaxsning umumiy 
qobiliyatlari undagi shunday individual sifatlar majmuiki, ular odamga bir 
qancha faoliyat sohasida ham muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatish va natijalarga 
erishishga imkon beradi. Masalan, texnika oliy o’quv yurtining talabasi ham 
ijtimoiy-gumanitar, ham aniq fanlar, ham texnika fanlari sohasidagi bilimlarni 
o’zlashtira oladi. Bunda unga umumiy bilimdonlik, nutq qobiliyatlari, 
tirishqoqlik, chidam, qiziquvchanlik kabi qator sifatlar yordam beradi. 
Maxsus qobiliyatlar esa ma’lum bir sohada yutuqlarga erishish, yuqori 
ko’rsatgichlar berishga imkon beruvchi sifatlarni o’z ichiga oladi. Masalan, 
sport sohasi bilan buxgalterlik hisob-kitobi bo’yicha ishlayotgan ikki kishida 
o’ziga xos maxsus qobiliyatlar bo’lmasa bo’lmaydi. 
Har bir qobiliyat o’zining tizimiga ega. Masalan, matematik qobiliyatni 
oladigan bo’lsak, uning tarkibiga umumlashtirish malakalari, aqliy 
jarayonlarning egiluvchanligi, mavhum tafakkur qila olish kabi qator 
xususiyatlar kiradi. Adabiy qobiliyatlarga ulardan farqli, ijodiy hayol va 
tafakkur, xotiradagi yorqin va ko’rgazmali obrazlar, estetik xislar, tilni 
mukammal bilishga layoqat; pedagogik qobiliyatlarga esa — pedagogik odob, 
kuzatuvchanlik, bolalarni sevish, bilimlarni o’zgalarga berishga ehtiyoj kabi 
qator individual xossalar kiradi. Xuddi shunga o’xshash qolgan barcha 
qobiliyatlarni ham zarur sifatlar tizimida tahlil qilish mumkin va bu katta 
tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’ladi. 
Inson o‘ta murakkab mavjudot sifatida cheksiz murakkab dunyoda, 
aniqrog‘i, ko‘plab dunyolarda yashaydi, ularning ichidan zamonimizning 
mashhur faylasuflaridan biri Yurgen Xabermas asosiylari sifatida uch 
dunyoni: tashqi dunyo, ijtimoiy dunyo («bizning olam»), ichki dunyo 
(«mening olamim», individuallik va betakrorlilik «mening mavjudligimning» 
betakrorligi) ajratishni taklif etdi. 

---

Tashqi dunyo – bu insonning tabiat qonunlarini bilishda va ularni o‘z 
maqsadlarida tabiatni qayta tuzish uchun qo‘llashda egallaydigan tabiat olami. 
Bu fan, texnika, amaliyot olamidir. Bu barcha narsa isbot talab etuvchi 
maqsadga muvofiq faoliyat olamidir. 
Ijtimoiy dunyo – bu insonni dunyoga kiritishning asosiy vositasi jismli 
faoliyat bo‘lgan olam. Insonni atrofdagi olamga va o‘ziga nisbatan 
munosabatlarining rang-barangligida tushunish, faolligining manbalarini 
topish va yo‘nalishini anglash uchun insonning olamda tutgan o‘rnini aniqlab 
olish zarur. Insonga shaxs sifatida yondoshish, avvalambor, insonga jamiyat 
tuzilishida tutgan o‘rni bilan aniqlanuvchi jamiyatning birligi sifatida qarash 
bilan bog‘liqdir. Insonni biologik organizm, tur birligi sifatida hayvondan farq 
qiluvchi tub negizli belgisi jamiyatga tegishlilik, ijtimoiylik hisoblanadi.
Bundan kelib chiqadiki, shaxsni o‘rganishda dastlabki holat bo‘lib uning 
jamiyatdagi o‘rni, ijtimoiy munosabatlar tizimiga kiritilganligi xizmat qiladi . 
Bizlar esa R.S. Nemov tomonidan shaxsga berilgan ta’rifni qo‘llaymiz: 
«Shaxs – bu ijtimoiy asoslangan, ijtimoiy tabiatga ega bo‘lgan aloqalar va 
munosabatlarda namoyon bo‘ladigan, barqaror, odamning o‘zi va atrofidagilar 
uchun ahamiyatli bo‘lgan ahloqiy harakatlarni belgilab beruvchi o‘zining 
psixologik xususiyatlari tizimidagi inson». 
Shunday qilib, inson, birinchidan, tirik tabiat vakili, biologik ob’ekt 
sifatida, ikkinchidan, ongli faoliyat sub’ekti sifatida va, uchinchidan, ijtimoiy 
mavjudot sifatida o‘rganilishi mumkin, bu uch darajaning yaxlit uyushmaga 
birlashishi insonning yig‘indi xususiyatlarini – uning
individualligini shakllantiradi. [2] 
Individuallik – bu ma’lum insonning, uning noyobligi, betakrorligi nuqtai 
nazaridan o‘ziga xos bo‘lgan ruhiy, fiziologik va ijtimoiy xususiyatlar 
yig‘indisi. 
Individuallik – bu ko‘rib chiqilgan tushunchalar ichida mazmuniga ko‘ra 
eng tor tushuncha hisoblanadi. U o‘zida insonning boshqa odamlardan farq 

---

qiluvchi o‘ziga xos va shaxsiy xossalarini jamlaydi. Individuallik turli 
xildagi tajriba, bilimlar, fikrlardagi tafovutlar, xarakter va temperamentlardagi 
farqlar, o‘zimiz isbotlaydigan, tasdiqlaydigan o‘ziga xos xususiyatlarimizda 
namoyon bo‘ladi.Motivlar,temperament,xarakter, layoqatlar –
individuallikning asosiy ko‘rsatkichlari. 
«Individuallik» tushunchasi 
individning faqat o‘ziga xos ruhiy xususiyatlarini emas,
balki morfofiziologik (bo‘y 
o‘lchami, tana 
tuzilishi, yuz 
tuzilishi 
va 
h.k.) xususiyatlarini ham aks ettiradi. 
Individuallik – o‘z mohiyatiga ko‘ra, boshqalar tomonidan kuzatilishi 
mumkin bo‘lgan, tashqarida joylashgan narsa. Faqat boshqalar bir odamning 
boshqasidan farqini, ya’ni, uning individualligini aytib berishi mumkin.[2][3] 
Individualism giving priority to one's own goals over group goals and 
defining one's identity in terms of personal attributes rather than group 
identifications. 
Shunday qilib, bizlar ko‘rib chiqqan «odam,
individ, shaxs va individuallik» tushunchalari hajmiga ko‘ra turlichadir. Bular 
orasida keng ma’no kasb etib, boshqa tushunchalarni ham o‘zida jo etadigan 
tushuncha «inson» atamasidir, eng tor atama esa – «individuallik» tushunchasi. 
2. Temperament. ONF tiplari xususiyatlari, nazariyalari. 
Temperament muammosiga bo‘lgan qiziqish 2,5 ming yil avval paydo 
bo‘lgan. Bu qiziqishning paydo bo‘lishiga organizm biologik va fiologik 
tuzilish va rivojlanishi xususiyatlari, shuningdek, ijtimoiy rivojlanish, ijtimoiy 
aloqalar va munosabatlarning takrorlanmasligi xususiyatlari asosidagi 
individual farqlarning mavjudligi sabab bo‘ldi. Temperament shaxsning 
biologik jihatdan shartlangan tuzilmalariga kiradi. Temperament odamlar 
o‘rtasida, shuningdek, hissiyotlar, hissiy taassurotlilik, harakatlarning maromi 
va jadalligi, va boshqa bir qator dinamikaga ega bo‘lgan xususiyatlardagi 
ko‘plab psixik farqlarning mavjudligini belgilab beradi. 

---

 Hozirgi kunda temperamentni tadqiq etishga doir ko‘plab yondoshuvlar 
mavjud. Lekin bu yondoshuvlarning xilma-xilligiga qaramay, ko‘pchilik 
tadqiqotchilarning tan olishiga ko‘ra, temperament – bu shaxsning ijtimoiy 
mavjudot sifatida shakllanadigan biologik ustqurma, temperament asosidagi 
shaxs xossalari esa barqaror va davomli bo‘lib hisoblanadi. 
B.M. Teplov temperamentga quyidagicha ta’rif beradi: «Temperament 
deb, ayni bir odam uchun xos bo‘lgan emotsional qo‘zg‘auvchanlik, ya’ni, bir 
tomondan, hislar paydo bo‘lishining tezligi, va ikkinchi tomondan, ularning 
kuchi bilan bog‘liq bo‘lgan psixik xususiyatlarning yig‘indisiga aytiladi». 

---