Mustaqil-ishi pdf

Tasviriy va analitik tadqiqotlar:
Bu o’zining ilmiy maqsadlari va
olingan natijalari bo’yicha qarama-qarshi ikki asosiy tadqiqot turidir. Tasviriy
tadqiqot tekshirish tadqiqotiga nisbatan ilmiy izlanishning murakkabroq turidir.
Uning maqsadlari jiddiyroq, uzoqroq vaqt olib boriladi, dasturi mufassal,
instrumentlari barcha ilmiy parametrlarga mos keladi. U faqatgina hodisalarning
yuzaki kesmasini berganligi uchun emas, balki faqatgina sababli aloqalarni
aniqlamaganligi uchun tavsiyalanadigan deb nomlanadi.
Tavsiflash tadqiqotlari hodisalarning yaxlit tasvirini beradi. Shu bilan
birga, u hodisalarning tarkibi va dinamikasini yoritib beradi. U reprezentativ
ma’lumotlar, ishonchli ma’lumotlarga asoslangan va ilmiy usulning barcha
talablariga mos keladi.
Analitik tadqiqot – ijtimoiy tadqiqotning eng chuqurlashtirilgan turidir.
Unga tavsiflash tadqiqotiga xos bo’lgan ijobiy ilmiy o’rganishning hamma
belgilari kiradi: reprezentativlik, ishonchlilik, to’g’rilik va h.k. Lekin undan
tashqari, uni ko’zdan yashirilgan ijtimoiy hodisaning yuzaga kelish sabablarini
aniqlaydi. Bu professionallikning yuqori pilotajidir. Unga hamma ham erisha
olmaydi va bu ba’zan sodir bo’ladi.
Sotsiologik tadqiqot haqida barcha aytganlarimizni umumlashtirgan holda
quyidagi qonuniyatlarni aniqlash mumkin:
- tadqiqotning murakkablik darajasi birinchidan uchinchiga ortib boradi;
- tadqiqotning turi qanchalik murakkab bo’lsa, u kamroq tarqalgan va
aksincha. 

---

Инженерлик 
социологияси
1.2-rasm. Murakkablik darajasi va tarqalganlik darajasi bo’yicha ijtimoiy tadqiqotlarning
tipologiyasi
Nuqtali tadqiqot:
Nuqtali tadqiqot (uni bir martalik deb ham ataydilar)
ijtimoiy hodisalarni o’rganish vaqtida uning holati yoki miqdoriy tavsiflari
to’g’risida axborotlar beradi. Haqiqatda, hodisaning tezkor surati vaqt bo’yicha
uning o’zgarishlar yo’nalishlari to’g’risidagi savollarga javob bermaydi. Nuqtali
adqiqotga misol sifatida monografik tadqiqot xizmat qiladi.
Monografik tadqiqot tor ma’noda yaxshi ishlangan nazariya doirasida bir
yoki bir necha obyektlarni tekshirishdir. U case study eslatadi, undan farqli o’laroq
yangi bilimlarni olishni emas, balki nuqtali ijtimoiy tashhisning qo’yilishini
maqsad qiladi, masalan, muayyan korxonaning tashkiliy tuzilmasini aniqlash.
Monografik tadqiqot keng ma’noda- bir yoki bir necha obyektlarni tanishish
singari amaliy maqsadda ham har qanday tadqiqotlaridir. Tadqiqot obyekti
tipologik ravishda mavjud axborot asosida tanlab olinadi. U barcha hodisalar sinfi
uchun xos deb tahmin qilinadi.
Odatda antropologning tadqiqot obyekti sifatida chuqur va tezkorligini
o’rganish mumkin bo’lgan bir qishloq ishtirok etadi. Tadqiqotning bunday turi
monografik deb ham nomlanadi. Agar qishloqlar odatda kichik bo’lsa, olim vaqt
o’tishi bilan har bir kishini yaxshi bilib oladi. Birinchi jahon urushi davrida

---

bunday tadqiqotni Malinovskiy o’tkazgan. Ular yoritib bergan qishloq qabilali
birlashma hisoblanmagan, balki yirik milliy ta’limning bir qismi bo’lgan. 
Traborin orollari kichik bo’lib, etnografga o’sha yerda joylashgan barcha
qishloqlarga tashrif buyurish hamda har bir traborinlik bilan muzokara olib borish
imkonini bergan. Lekin u poligon sifatida asos bilan o’rganilgan qishloqni tanladi.
Biroq, boshqa antropologlar bir jamoada o’tkazilgan mazkur tadqiqotlarni
o’zining mahalliy madaniyatiga targ’ib etishga qarshi chiqmoqdalar. Ayniqsa agar
gap murakkab jamiyat to’g’risida ketsa. Shuning uchun antropologlar bir
mamlakatning turli chegaralarida joylashgan jamoalar guruhini tadqiq etish
usulidan foydalanadilar. 
Monografik tadqiqotlar qishloq sosiologiyasiga tarqatilgan, bunda ular
alohida qishloq joylarining “ijtimoiy suratlari”ni olish vositasi sifatida ishtirolk
etadi. O’rganishning bunday usuli aholi turmushining asosiy tomonlari to’g’risida
oilalar tarkibi, band bo’lganlar, daromad manbalari va miqdorlari, mehnat
faoliyatining xususiyatlari, mehnat va bo’sh vaqt sohasidagi mahalliy urf-odatlar,
muloqotning an’anaviy turlari to’g’risida axborot to’plashga asoslanadi.
Monografik tadqiqot reprezentativ axbrotni olishga da’vogar bo’lmaydi.
Uning vazifasi – yangi hodisalarni mufassal tahlil qilish, keng tanlab qilinadigan
tadqiqotlarni o’tkazishni bekor qiladigan axborotlarning mavjud emasligi.
Monografik tadqiqotning natijalari keng miqyosli empirik tadqiqotlar dasturini
ishlab chiqishda foydalaniladi.