Mustaqil mutolaa va adabiy tahlil book · January 022 citations reads 10,542 author

 
F – Bir guruh fitnachi amirlar bilan til biriktirgan shahzoda Abdullatif 
Samarqandga yurish boshlab, Movarounnahr taxtini egallaydi.
 
S – Farzandlik haqini ado etmagan johil o„g„il va Mirzo Ulug„bekdan 
go„yoki o„zini jabrlangan hisoblovchi ba‟zi g„alamis saroy a‟yonlari va din 
peshvolarining asl maqsadlari boylik orttirish va mansab egallash edi.
 
M – Dilbandi va yaqin insonlari xiyonatini kutmagan Mirzo Ulug„bek 
ilojsiz ahvolda qoladi. Qaysi qal‟aga bormasin, uning uchun darvozalar yopilgan 
edi. Dorug„a Mironshoh, turkman begi Ibrohim Po„lat kabi nomard kimsalarning 
sotqinligidan afsus-nadomatlar chekadi. Dorussaltana darvozasi ochilmagach, 
ko„ksida tug„yonli alam bilan ot choptirib kelgan hukmdorni ichkarida berkinib 
olgan Sulton Jondor kalaka qilib, shaharga kirishiga izn bermaydi.
Amirning xoinligi va ikkiyuzlamachiligini kutmagan Mirzo Ulug„bek 
g„azabdan o„zini bosolmay deydi: “Voajabo! Bu mal‟un lashkarni tashlab 
qochganda... dorussaltanaga kelgan ekan-da! Lekin qachon, qaysi yo„ldan o„tib 
keldi? Unga darvozani kim, nechun ochdi?.. Bu beimon kazzoblar qachon til 
biriktirgan? Bu diyonatsiz insonlar, bu amiru umarolar, arkoni harb va arkoni 
davlatlardan hazar, alhazar! Qayga bormang, hammayoqda makkorlik, razolat va 
riyokorlik!”
1
.
 
U – Ko„rinadiki, ayrim odamlar o„ch olish, toj-taxt egallash, amal ilinjida 
odamiylikni unutib, jinoyatdan tap tortmaydilar. Munofiqliklari oqibati yaxshilikka 
olib kelmasliklarini o„ylab ham ko„rmaydilar. Lekin qachondir qilmishlariga 
yarasha jazosini oladilar.
Topshiriqni shu taqlidda bajargan guruhlarda bir-birlarining javoblariga 
qo„shimcha va izohlar kiritib, fikr-mulohaza yuritish imkoni paydo bo„ladi.
Otani nohaq ranjitib, behurmat qilish, unga qarshi borish o„zbek xalqi 
mentalitetiga yot illat. Shu o„rinda farzandning ota-ona va oilasi oldidagi burchi 
haqida “Aqliy hujum” uyushtirilib, mavzu hayotga bog„lanib mulohaza yuritilsa, 
taniqli olim P.Shermuhamedovning quyidagi fikrlari o„z tasdig„ini topadi: 
“Yozuvchi qalamga olgan davrni chuqur o„rganishi, tarixiy haqiqatga to„la rioya 
1
Yoqubov O. Таnlangan asarlar. Ikkinchi jild. Мirzo Ulug„bek. –Т.: Sharq, 2007. –85-bet. Кеyingi ko„chirmalar 
ham shu manbadan olingani uchun sahifasi qavs ichida ko„rsatiladi. 

---

24 
qilishi, ayni zamonda voqealarning bugungi kunga hamohang tomonlarini 
bo„rttirib ko„rsatishi lozim. Aks holda, tarixiy voqealarga murojaat qilishning 
ahamiyati bo„lmaydi. Axir har bir badiiy asar bugungi kunimizga xizmat qilishi 
zarur-ku!” 
1
. 
Bu bosqichda ota va o„g„il o„rtasida paydo bo„lgan ziddiyatlar ildizi 
aniqlanib, 
taqdimot 
qilinadi. 
Jumladan, 
taxtni 
yuzsizlarcha 
egallagani 
yetmaganday, Abdullatif padari buzrukvorini uy qamog„ida saqlaydi, diliga ozor 
yetkazib, andishasizliklar qiladi, necha yillar davomida yozgan va to„plagan nodir 
kitoblarini yo„q qilishga fatvo beradi, nogiron ukasi Abdul‟azizni o„limga mahkum 
etadi. 
Shahzoda qilmishlari oqibatini faqat yengil hayotga ruju qo„yganligida deb 
emas, balki atrofini ma‟rifatni bid‟at biluvchi jaholatparastlar egallab olganligiga, 
bolaligidan olis yurtda, ota-ona mehridan benasib bobosi Shohruh Mirzo saroyida 
“...tirik etimcha bo„lib, ko„ngli o„ksib” (166-bet) ulg„ayganligiga bog„lab ham 
sharhlash mumkin. Shu kabi omillar uning qalbida bag„ritoshlik, o„zgalar taqdiriga 
loqaydlik, faqat shaxsiy manfaatini o„ylashlik kabi illatlar ildiz otishiga sabab edi. 
Masalaga shu nuqtai nazardan yondashilsa, Abdullatifning otasiga dushmanlarcha 
munosabati boisi ma‟lum darajada oydinlashadi. 
O„z pushti kamaridan bo„lgan jigarbandini ayblash Ulug„bek uchun oson 
kechmaydi, albatta. Abdullatif har qancha adolatsizlik qilsa-da, ko„nglining tub-
tubida farzandi arjumandiga bo„lgan muhabbati so„nmagan edi. O„g„lining bundan 
keyin ilm, ijod bilan shug„ullanishiga monelik qilmasligiga ishonardi. 
Shahzodaning insofga kelishidan umidvor bo„lgan otaning iztirob aralash aytgan 
so„zlari buning yana bir bor tasdig„idir: “– Shahzodai juvonbaxt!.. – Taxtimning 
valiahdi sen eding. Ollo taolo faqirni o„z rahmatiga chorlasa bu taxtga sen o„ltirar 
eding. Olloning inoyati bilan ko„zim tirigida bu taxt senga nasib bo„libdi, men 
bunga rozimen...” (104-bet) 
Abdullatifning otasiga javoban bepisandlik bilan aytgan: “– Balli sizga, 
qiblagoh! Va lekin men bu taxtni sizning ixtiyoringiz bilan emas, birlamchi, haq 
taoloning inoyati, ikkilamchi, o„z kuch-qudratim ila qo„lga kiritdim!” (105-bet) 
tarzidagi zaharxandasi uning kibr-havoga berilgani va imkoniyatini ortiqcha 
baholaganligidan guvohlik beradi.