MüSTƏQİLLİK İLLƏRİNDƏ azərbaycan tibb universitetiNİn bəZİ MƏqamlarinin eskiZLƏRİNƏ daiR

XX  əsrin  sonlarında  Azərbaycanın 

dövlət  müstəqilliyinin  qorunması, 

milli  dirçəliş  və  tərəqqi,  ölkədə  milli 

birliyin yaranması, o cümlədən bu gün 

respublikamızın  bütün    sahələrində 

olan  inkişaf,  beynəlxalq  aləmdə 

qazanılan uğurlar məhz ulu öndərimiz 

Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.  Buna 

görə də hər bir gənc üçün ali məktəbdə 

təhsil  alarkən  öz  vətəninin  tarixini 

daha  dərindən  öyrənməsi    böyük 

xoşbəxtlikdir.

Sözünə davam edən Fəxrəddin müəllim Şi-

mali  Azərbaycanın  Rusiya  tərəfindən  işğalı 

problemini  şərh  edərkən    onun  hadisələrə 

fərqli  münasibəti  açıq-aşkar  hiss  olunur-

du.  O,  tələbələrin  nəzərinə  çatdırdı  ki,  XIX 

yüzilliyin  əvvəlindən  başlanmış  və  1828-

ci  ilə  qədər  davam  etmiş  I  və  II  Rus-İran 

müharibələri  əslində  Azərbaycan  Rusiya 

müharibələridir.  Gəncəli  Cavad  xanın  rus-

lara  qarşı  son  nəfəsinə  qədər  müqaviməti, 

Şamaxı,  Quba,  Bakı,  Naxçıvan,  İrəvan 

xanlıqlarının  müqaviməti  əsl  qəhrəmanlıq 

nümunələri  olub,  xalqımızda    tarixən  azad-

lıq  eşqinin  gücündən  xəbər  verirdi.  Cavad 

xanın  dəfn  mərasimində  qəhrəmanın  xanı-

mının söylədiyi nitq, həmin ərəfədə qaniçən 

Sisianovun  əlində  siyirmə  qılıncla  hücumu, 

Sisianovun  məhz  Bakı  xanı  Hüseynqulu 

xan  tərəfindən  öldürülməsi,  bu  səhnənin 

şahidi  olan  məşhur  rus  rəssamı  Qaqarin 

tərəfindən  tabloya  alınması  şəxsən  mənim 

üçün  də  yeniliklər  idi  və  məlum  oldu  ki,  ta-

rixşünaslığımıza bu yenilikləri gətirən  məhz 

Fəxrəddin  Məmmədovun  özüdür.  Professo-

run hadisələri ardıcıllıqla, xüsusi şövqlə şərh 

etməsini tələbələrin diqqət və marağının ona 

yönəldiyini hiss etməmək mümkün deyildi.

İşğaldan  sonra  120  min  erməninin  İran-

dan  və  Türkiyədən 

məhz  rusların  əli  ilə 

köçürülüb 

Cənubi 

Qafqazda,  ələxüsus 

Dağlıq  Qarabağda, 

İrəvan  və  Naxçıvan 

xanlıqları  ərazisində 

məskunlaşdırılması, 

gələcək 

bəlaların 

əsasının  qoyulma-

sı, tarixən dövlətçilik 

üzü  görməyən  bu 

xalq  üçün  çarizmin 

tarixi 

Azərbaycan 

torpaqları  hesabına 

“Erməni 

vilayəti”ni 

yaratması,  xanlıqları 

ləğv  etməklə  tarixi 

dövlətçiliyimiz  üzərindən  xətt  çəkməsi,  bu 

yerlərdə rus canişinlərinin  rəhbərliyi ilə ko-

mendant üsul idarəsini tətbiq etməsi, onların 

misli görünməmiş özbaşınalıqları XIX əsr ta-

riximizin faciəli səhifələri idi ki, bütün bunlar 

ustad  dərsi  iştirakçılarının  böyük  marağı na 

səbəb olmaya bilməzdi.

Tələbələrin, 

ələlxüsus 

hərbi 

fakültə 

tələbələrinin 

böyük 

maraqla 

dinlədiyi 

problemlərdən  biri  də  XIX  əsrin  30-cu 

illərində çarizmin milli müstəmləkə siyasətinə 

qarşı  xalqımızın    ayağa  qalxması,  1830-cu 

ildə  Car-Balakən,  1831-ci  ildə  Lənkəran, 

1837-ci  ildə  Quba,  1838-ci  ildə  Şəki,  1863-

ildə  Zaqatala  üsyanlarında  rus  əsgərlərinə 

qarşı  ölüm-dirim  savaşına  girmələri  azman 

tariximizin əsl qəhrəmanlıq səhifələri idi. Bü-

tün bunları Fəxrəddin müəllim faktlarla şərh 

edirdi.

Ustad  dərsində  XIX  əsrin  birinci  yarısında 

çarizmin  öz  milli-müstəmləkə  mənafeyinə 

uyğun  olaraq  Azər baycan da  keçirdiyi  bir 

sıra  inzibati-iqtisadi  tədbirlərdən  də  kifayət 

qədər  danışıldı.  Maraqlı  cəhət  burasındadır 

ki,  Azərbaycanda  XIX  əsrin  II  yarısında  ka-

pitalist  münasibətlərinin  bərqərar  olmasına 

münasibət  əvvəllər  birmənalı  olmamışdır.  

Bu məsələyə də ustad dərsində yeni rakurs-

dan yanaşıldı. Belə ki, professor bu proble-

mi  tələbələrin  nəzərinə  çatdırarkən  xüsusi 

vurğuladı  ki,  qeyd  olunan  dövrdə  XX  əsrin 

ilk    20  ili  ərzində    Azərbaycanda  kapitalist 

münasibətləri neft sənaye şəhəri olan Bakı-

da, hətta qəza  mərkəzlərində, kəndlərimizdə 

belə təşəkkül tapmış və inkişaf etmişdir. Fəhlə 

sinfinin  və  burjuaziyanın  təşəkkülündən 

danışarkən Fəxrəddin Məmmədov milli bur-

juaziyanın  xeyriyyəçilik  və  messenantlıq  

fəaliyyətinə aid  dinləyicilərin nəzərinə çoxlu 

maraqlı faktları çatdıra bildi.

XIX  əsr  Azərbaycan  mədəniyyətin dən 

danı şar kən  A.Bakıxanov,  M.Axun do v  və 

M.Vazehin  bədii,  tarixi  və  fəlsəfi  görüşlərini 

professor  tələbələrə  çatdırarkən  məndə 

belə  bir  yəqinlik  hasil  oldu  ki,  Azərbaycan 

tarixini  tədris  edənlər  tariximizlə  yanaşı, 

ədəbiyyatımızı, mədəniyyət tariximizi, fəlsəfi 

fikir  tariximizi  və  s.  gözəl  bilməlidir.  Mən 

bütün  bu  keyfiyyətləri  professor  Fəxrəddin 

Məmmədovda  gördüm  və  keçdiyi  ustad 

dərsindən zövq aldım.