Мустягил тящсил сийасяти

ABŞ -ın təhsil sistemi
Əgər biz hamı üçün təhsil almaq im­kanı və təhsil sis­teminin yüksək keyfiyyətini təmin edə bilməsək, XXI əsrdə biz vahid Amerika ola bilmərik. Bizdən hər bir amerikalıya dünya­nın ən yaxşı təhsil müəssisələrində ən yaxşı müəllim­lərdən ən yaxşı təhsil almaq üçün şərait yaratmaq tələb olunur. Bu isə o deməkdir ki, bizdə yüksək standartlar, böyük ümidlər və təhsil sahəsi ilə bağlı olan hər bir kəsdə yüksək məsuliyyət hissi olmalıdır.

Bill Klinton

Dövlət (ictimai) və xüsusi təhsil sistemləri
ABŞ-ın təhsil sistemi özəl və dövlət sektorlarından ibarətdir. Dövlət ali məktəblərinin sayı 605, xüsusi ali məktəblərin sayı 1610-dur. Bundan əlavə, 1036 - ictimai (dövlət və ya bələdiyyə) və 437 xü­susi 2-illik kollec vardır. Dövlət ali məktəbləri böyük olduğundan bu­rada tələbələrin 80%-i, xüsusi ali məktəblərdə isə 20%-i təhsil alır. Dövlət (ictimai) ali məktəblərində illik təhsil haqqı təqribən 2700 $, xüsusi ali məktəblərdə 12000 $, 2-illik kolleclərdə 1200 $-dır. Lakin bəzi xüsusi ali məktəblərdə təhsil haqqı 25-30 min dollardır.

1993-cü ilin məlumatına görə ABŞ-ın əhalisi 255 milyon, orta məktəbdə oxuyan şagirdlərin sayı 43 milyon, müəllimlərin sayı 3 mil­yon 200 min, orta məktəbə çəkilən xərclərin miqdarı 254 milyard dol­lar olmuşdur. Şagirdlərin 89%-i pulsuz məktəblərdə, 9,5%-i nis­bətən az ödəncli xüsusi məktəblərdə, 1,5%-i yüksək ödəncli elitar xüsusi mək­­təblərdə təhsil almışdır. 1996-cı ilin məlumatına görə ali məktəb­lərdə oxuyan tələbələrin sayı 12 milyon 300 min, magistra­turada və dok­toranturada isə 1 milyon 700 min olmuşdur. Dövlət (ictimai) ali məktəblərinə çəkilən xərcin miqdarı 110 milyard dollar, xüsusi ali məktəblərə – 64 milyard dollar olmuşdur.

Dövlət sektoru əsasən ibtidai və orta təhsil sahələrində inkişaf etmişdir. Məktəbyaşlı uşaqların təqribən 90%-i ictimai məktəblərdə təhsil alır.

II Dünya Müharibəsindən sonra həm dövlət, həm də özəl təhsil sistemləri yüksək templə inkişaf etmişdir. Bu artıma təsir göstərən amillər sırasında elmi-texniki tərəqqinin tələbi ilə işçi qüvvəsinin ha­zırlanması zərurəti, SSRİ ilə rəqabət, əhalinin demoqrafik tərki­binin dəyişməsi və nəhayət, 60-cı illərin “insan kapitalı” nəzəriyyəsinə əsa­sən təhsilə çəkilən xərclərin təsərrüfat effekti verən investisiyalar kimi nəzərdə tutulması olmuşdur. Nəticədə, 1950-1983-cü illərdə təhsilə ay­rılan dövlət və özəl xərclər 11 milyard dollardan 215 mlrd. dollara qə­dər artmışdır. ÜMM-da onların payı 1954-cü ildə 3,4%, 1983-cü ildə 6,9% olmuşdur (1975-ci ildə 8% olmuşdur).

60-70-ci illərdə 2-illik kiçik kolleclərin sayının artması ali təhsil sahəsində dövlət sektorunu genişləndirmişdir. Bu, ilk növbədə işçi qüv­vələrindən çoxsaylı abiturientlərin 4-illik universitet və kolleclərə axınının qarşısının alınmasına yönəlmişdi. (2-4-illik kollec universitet nəzdində və ya müstəqil fəaliyyət göstərən təhsil müəssisəsidir. Uni­ver­sitet kollecdən fərqli olaraq həm də magistr dərəcəsi verir).

Yeni yaranan təhsil müəssisələrinin əksəriyyəti texniki peşə yö­nümündə orta ixtisas təhsili verən xüsusi təhsil müəssisələri idi. Nəti­cədə ali dövlət məktəblərinin strukturu əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi: 80-ci illərdə onların 1/3-i tam ali təhsilli, 2/3-i isə dövlət sekto­runa aid tələbələrin yarısının təhsil aldığı kiçik kolleclərdən ibarət idi.