Мустягил тящсил сийасяти

İbtidai və orta təhsil. ABŞ-ın ibtidai və orta təhsil sistemi dün­yada inkişaf etmiş təhsil sistemi hesab olunur. 1985-ci ildə 44,0 mln. məktəbyaşlı uşağın oxuduğu 105,5 min məktəb qeydə alınmışdır (27,2 mln. ibtidai, 16,8 mln. orta məktəbdə).

1986-cı ildə ibtidai və orta təhsilə çəkilən 159 mlrd. dolların 91%-i və yaxud 145,5 mlrd.-ı dövlətin payına düşmüşdür. Pulsuz döv­lət ümumtəhsil məktəbləri ibtidai və orta təhsil sisteminin əsasını təş­kil edir.

ABŞ təhsil sisteminin xüsusiyyətlərindən biri də onun idarə olun­masının və maliyyələşdirilməsinin mərkəzləşdirilməməsidir. 1979-cu ildə Təhsil Nazirliyinin yaradılmasına baxmayaraq, ştatlar və yerli təhsil orqanları hələ də bu sahədə mühüm rol oynayır. 1986-cı ildə ibtidai və orta təhsil sahəsinə çəkilən dövlət xərclərinin 96%-i və ya 135,6 mlrd. dolları ştatlar və yerli idarəetmə orqanlarının payına düş­müşdür.

Ümumtəhsil orta məktəblərində təhsil müddəti 6 yaşdan baş­la­yaraq 12 ildir. Ancaq ABŞ-da vahid təhsil strukturu yoxdur. Ştat­ların qanunvericiliyi məcburi təhsil müddətini deyil, yalnız uşağın orta məktəbdə təhsil almasının yaş həddini müəyyən edir. Ştatların ək­sə­riy­yətində bu yaş həddi 16, dörd ştatda isə 18-dir. İbtidai məktəblərin ən geniş yayılmış növü 6-illik məktəblərdir. Onunla əlaqəli hazırlıq kurslarında 5 yaşlı uşaqların 3/4-ü iştirak edir.

Orta məktəblər mahalların əksəriyyətində kiçik orta məktəblərə (7-9-cu siniflər) və yüksək orta məktəblərə (10-12-ci siniflər) bölünür.

Amerika orta məktəblərində qəbul olunmuş təhsil prinsipi on­dan ibarətdir ki, xüsusilə, yüksək orta məktəblərdə təhsil alanlar öz şəxsi arzuları ilə peşə istiqamətindən (profildən) və qabiliyyətindən asılı olaraq fənləri özləri seçirlər.

Artıq 9-cu sinifdə böyük orta məktəblərin profilinə uyğun bir neçə təhsil proqramı yaradılır və 16-18 yaşlı gənclərin differen­sial­laş­dırılmış təhsili həyata keçirilir. Müxtəlif proqram­lara uyğun olaraq 3 təhsil profili fərqləndirilir: kollecə hazırlığa yönələn akademik, işə düzəlmək üçün praktik bilik verən peşə yönümlü və ixtisaslaşdırılmış hazırlıq profili.

Təhsil prosesində kompyüterlərin tətbiqi getdikcə genişlənir. 1985-ci ildə dövlət məktəblərində 570 min mikrokompyüterdən isti­fadə olunub və onlardan 215 mini ibtidai məktəblərin payına düşür.

Amerika pedaqogikasında intellektual tetstləşdirmə geniş yayıl­mışdır və onun nəticələrindən asılı olaraq, şagirdlər orta məktəblərdə təh­sil profili üzrə qruplara bölünür. Bu isə artıq yuxarı siniflərdə profildən asılı olaraq şagirdlərin bilik səviyyəsində müxtəliflik yaradır.

Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ-ın özəl orta məktəblərində şagird­lərin məktəbdən xaric edilməsi halları, demək olar ki, yoxdur, dövlət məktəblərində isə bu, ciddi problemlərdən biridir. Birinci sinfə daxil olan şagirdlərin 25%-i orta məktəbi bitirmir, qara dərili əhali arasında isə bu göstərici 40%-ə çatır.