Musurmonova M. Chirchiq davlat pedagogika instituti

"Экономика и социум" №8(87) 2021 www.iupr.ru
 
303 
Shunday 
mashqlarni 
bajarish 
natijasida 
bolalarda 
kesmalarni 
taqqoslashning amaliy tajribasi to`planadi. Shunga asoslanib o`qituvchi konkret 
g`ayotiy misollar asosida masalan, ma`lum uzunlikda lenta sotib olish kerak 
bo`lganda va shunga o`hshash holatlarda kesmalarni taqqoslash uchun ma`lum 
uzunlikdagi o`lchov birligidan foydalanish kerak, degan fikrga olib keladi. Bu 
erda o`qituvchi rahbarligida amaliy ish o`tqazish foydali: har bir o`quvchiga, 
masalan, sanoq cho`pi uzunligini o`lchashni taklif qilish mumkin. Buning uchun 
oldin o`lchov (birlik kesma) - qog`oz poloskani (bir bo`lajak kanop, tasma va h. 
k.) tanlab olish kerak. har qaysi o`quvchi o`zida bor poloskalardan o`z 
o`lchovini tanlaydi. Natijada har hil sonlar hosil bo`ladi, chunki o`quvchilar bir 
miqdor qiymatini topish uchun har hil .o`lchov tanlab oldilar. Bunday ishlar o`z-
o`zidan foydali, chunki bolalarga o`lchash protsessi haqida dastlabki 
tasavvurlarni beradi va ularni uzunlik birligi sifatida har qanday kesma 
uzunligini olish mumkin, degan hulosaga olib keladi. Shunga asoslanib 
o`qituvchi kesmalarni taqqoslash uchun aniq o`lchov yordamida o`lchashlardan 
foydalanilishini aytadi.
Oldin uncha katta bo`lmagan predmetlarning masalan, cho`plarning, 
qalamning va boshqa narsalarning uzunliklarini topishni o`rganib olamiz. 
Buning uchun aniq, umumiyat tomonidan qabul qilingan uzunlik birligi - 
santimetrdan foydalanilishini o`qituvchi aytadi. 
2. O’quvchilar santimetr haqida ayoniy tasavvur olishlari uchun, ular 
o`qituvchi rahbarligida santimetrning bir qancha modelini tayyorlashlari lozim. 
Buning uchun katakli qog`oz varag`idan eni bir katakka teng bo`lgan uzun 
poloska qirqishlari va so`ngra undan 1 sm li poloska qirqishlari kerak. 
Poloskalarni ustma-ust qo`yib, bolalar ular o`zaro teng ekaniga ishonch hosil 
qiladilar. Bunday poloskalarning har biri santimetrning modeli ekanini 
o`qituvchi aytadi. 
Santimetr modeli yordamida o`quvchilar: 1) berilgan kesmani o`lchash; 2) 
berilgan uzunlikdagi kesmani yasash (chizish) masalasini hal qilishni o`rganib 
olishlari kerak, Bu masalalarni echishning ikkita usulini ajratish mumkin.
Birinchi usul ustiga qo`yish usuli. Bu usulning mohiyati shundan 
iboratki, o`lchanayotgan yoki ajratib o`lchab olinayotgan kesma santimetrning 
modellari bilan qoplanadi va so`ngra ularning soni sanab chiqiladi. Bunday ish 
bolalarning har bir santimetrni "payqashlariga", "sezishlariga" yordam beradi. 
Bu metodni kiritishdan oldin ushbu ko`rinishdagi mashqlarni bajartirish 
mumkin: santimetrning ikkita modelini ketma-ket qo`ying. qanday uzunlikda 
poloska hosil bo`ldi. 
Ikkinchi usul - qo`yib borish usuli. Yuqoridagi ikki masalani echishda bu 
usuldan qanday foydalanilishini ko`ramiz 1. O’qituvchi bolalarga berilgan 
kesmani o`lchashni o`rgatar ekan, ularning har biri santimetr modeli oxirini 
o`lchanayotgan kesmalardan biriga aniq qo`yilishini; o`lchanayotgan kesmaga 
qalam bilan modelning ikkinchi uchini belgilashlarini; hosil bo`lgan nuqtaga 
model` oxirlaridan birini yana qo`yishlarini va kesmaga yanqa bitta belgi 

---