Musurmonova M. Chirchiq davlat pedagogika instituti

"Экономика и социум" №8(87) 2021 www.iupr.ru
 
306 
4. Partaning, stolning eni va bo`yini, portfel` uzunligini toping. 
Agar o`lchashda detsimetr butun son marta joylashmasa, o`lchash natijasi 
taqriban ifodalanadi: 3 dm cha, 5 dm dan ozgina ortiq, yoki ozgina kam. 
Ishda navbatdagi qadam - kesmalarni santimetr, dedsimetr modellari 
yordamida yasashlar va o`lchash. Bu erda ushbu mashqlar o`rinli bo`ladi: 
1. 2 dm 4 sm necha santimetrga teng 
2. Uzunligi 7 dm (2 dm) bo`lgan kesma necha santimetr bo`ladi 
3. Uzunligi 86 sm bo`lgan kesma necha detsimetr va santimetr bo`ladi va 
hokazo. 
100 ichida nomerlash o`rganilayotganda yangi chizigqli birlik - metr 
o`rganiladi. Bu o`lchov bilan tanishtirishning yetarlicha ma`lum bo`lgan usuli 
ushbudan iborat. O`qituvchi sinfga bunday savol bilan murojaat qiladi: sinf 
xonasining bo`yi va enini santimetr yoki dedsimetr modeli bilan o`lchash 
qulaymi, nega noqulay? U bunday hollarda yirikroq chiziqli birlikdan 
foydalaniladi, buni metr deb ataladi, deydi. O`qituvchi bir metrli yog`och 
chizg`ichni ko`rsatadi va bu chizg`ich metrning modeli ekanini aytadi. Metr 
bilan tanishtirishda bolalarga bir metrli yog`och chizg`ichni ko`rsatibgina 
qolmay, u bilan qanday o`lchashni ko`rsatishni, bunda bolalarning o`zlari 
sinfning, doskaning, eshikning va hokazolarning eni va bo`yini mustaqil topa 
oladigan bo`lishi muhimdir. Buning uchun ularning har birida o`zlari (mehnat 
darsida) yasagan bir metrli qog`oz lineyka bo`lishi kerak. Metrning modelini 
hosil qilish uchun o`quvchilar o`qituvchi boshchiligida uzunligi 10 dm bo`lgan 
qog`oz lenta oladilar va dedsimetrlarga, bo`ladilar. Detsimetrga teng bo`limlar 
chizig`chalar bilan belgilanadiL Bu chizig`chalar bo`yicha poloska buklanadi va 
"garmoshka" kilib tahlab qo`yiladi. Yig`ma qog`oz metr hosil bo`ladi. Shundan 
keyin o`quvchilarga ushbu ma`lumotlarni aytish foydali: qo`llar ikki yon 
tomonga cho`zib turilganda bir qo`lning panjasidan boshqa qo`l tirsagigacha 
bo`lgan masofa bir metrga teng; poldan 8-9 yoshdagi o`quvchining ko`kragicha 
bo`lgan masofa bir metrga teng. Shundan keyin ish santimetr va detsimetrlar 
bilan tanishtirilgandagidek davom ettiriladi. Bunda ushbu ko`-rinishdagi 
mashqlar o`rinli bo`ladi: metrning qog`oz modeli yordamida uzunligi 3 m (4 m) 
bo`lgan kanop (lenta va h. k.) o`lchang, sinf polining plintusiga ko`ra uning 
bo`yini topiig, bunda har bir o`lchashdan keyin bo`r bilan belgi qo`ying. 
Bu ish o`quvchilarni qizig`tirishi uchun metr bilan o`lchamlarni ko`zda 
chamalab o`lchashga oid mashqlar bilan qo`shib olib borish kerak. Bolalar 
berilgan masofani ko`zda chamalab o`lchaydilar, so`ngra haqiqatda masofa 
qanchaligi metrda o`lchab ko`radilar. Shu yo`l bilan bolalar masofani ko`zda 
chamalash malakasinigina egallab qolmay, balki metr bilan o`lchash bo`yicha 
ham mashq qiladilar. Bunday savollar ham foydali: "Ovqatlanish stoli bir 
metrdan balandmi yoki pastmi?", "Utiriladigan stullar yoki kursilar poldan 
qancha baland (bir metrdan yuqori yoki past) qilib yasaladi?", "Oddiy 
kravotning uzunligi qancha va hokazo. 

---