Nega fil suyagiga bo`lgan katta ehtiyoj fillarni qirilib ketishi uchun
havf bo`lishi mumkinu, ammo mol go`tiga bo`lgan ehtiyoj sigirlar saqlab
qolinishaga kafolat manbai? Sababi shundaki, fillar aksariyat hollarda umumiy
resurs hisoblanishadi, sigirlar bo`lsa xususiy mulk ob’ektidir.
Fillar qarovsiz holatda erkin ko`chib yurishadi. Har qanday brakoner o`zi
topishi mumkin bo`lgan fillardan imkon qadar ko`prog`ini o`ldirishga intiladi.
Brakonerlar juda ko`p va ular fillarni saqlanib qolishi
va tarqalishidan deyarli
28
N. Gregory Mankiw Principles of Microeconomics, 7e, ch 11
307
hech qanday manfaat ko`rishmaydi.
Bundan farqli o`laroq chorva mollari xususiy mulk bo`lgan fermalarda
saqlanadi. Ferma egalari chorva sonini imkon qadar ko`payishidan
manfaatdor,
sababi ular daromad manbaidir.
Dunyo davlatlari hukumatlari fillar saqlab qolishni ikki xil usul bilan
amalga oshirishga urinib ko`rishishdi. Keniya,
Tanzaniya va Uganda kabi
davlatlarda fillarni o`ldirish va ularni suyagini sotishni noqonuniy faoliyat deb
belgilab qo`yishdi. Biroq bu qonunlarni amalga
oshirish qiyin kechdi va
muammo aktual ko`rinishda saqlanib qoldi.
Botsvana, Malavi, Namibiya va Zimbabve kabi davlatlar esa fillar xususiy
mulk sifatida kishilarga taqsimlab berishdi va faqatgina mulk egalarigagina
ularni o`ldirishga ruxsat berishdi. Yer egalarida endilikda fillarni saqlab qolishga
rag`bat paydo bo`ldi va fillar soni ko`paya boshladi.
Xususiy mulk va uning
ortidagi daromad olish maqsadi sabab Afrika fillari yaqin oradi xuddi sigirlar
kabi qirilib ketish muammosidan xalos bo`lishadi.
Tayanch so`z va iboralar: Eksklyuzivlik iste’molda
cheklanganlik
xususiy mahsulotlar ommaviy resurslar umumiy resurslar ”tekinxo`rlar”
harajatlar va daromadlar tahlili umummilliy resurslar fojeasi.
Amaliy mashg`ulot materiallari
