Muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

MUXAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI




5355060 - Kutubxona Axborot Faoliyati yo’nalishi 060-20 - gurux
“Kompyuterni tashkil etish” fanidan
Mustaqil ishi


Bajardi: Hakimova S.
Qabul qildi: Sobirov. SH


Toshkent 2022

Mavzu: Mikroprotsessor qurilmasi

Reja :

• 
  Mikroprotsessor
  
• 
  Mikroprotsessorning kesh hotirasi
  
• 
  Interfeyslar
  
• 
  Xulosa
  

Mikroprotsessor (MP). Bu,Shahsiy Kompyuter(ShK)dagi markaziyblok bo'lib,mashinaning barcha bloklari foydalanishga yordam berish hamda axborot bilanarifmetik va mantiqiy ko'rinishuchun mo ' uchun
Mikroprotsessor tarkibiga tarkiblar katta: BoshqaruvQurilmasi(BQ)- oldinbajarilganqilishboshqavaayni fursatda bajarilmoqda operatsiyadan kelib chiqadigan belgilangan boshqaruvsignallarini (boshqaruv impulslarini) shakllantirib, mashinalash barcha bloklarigazaruriyfursatlardauzatibboradi,bajarilmoqdaoperatsiyadaolinadixotirauy manzillarini shakllantirib, ularning EHMning tegishli bloklariga uzatadi, mazkur boshqaruv qurilmasi impulslarning haqida ishchiligini taktli impulslargeneratoridan oladi; Arifmetik-Mantiqiy qurilma (AMQ) - sonli va belgili axborot bilanbajariladigan barcha arifmetik va mantiqiy uni amalga oshirish uchunmo' uchun(ShKning ayrimrejimi llaridahaqidaijrosinijadallashtirish uchunAMQga qo'shimcha matematik soprotsessor ulanadi); Mikroprotsessor Xotirasi (MPX) – mashina ishining bevosita taktlarida bajarilmoqda hisobishlarida ko'rgan axborotni qisqamuddatga yozi bolish va akssifatida (uzatish) uchunxizmatqiladi. Negaki, shaxsiy xotiraqurilmasi(AXQ) doim dudlangan cho'chqa go'shti tez ishlovchi mikroprotsessor samarali shunday uchun zarurbo'ladigan axborot, talab va hisoblab chiqarishni ta'minlay bo'lmaydi; Registrlar – foydalanish turlicha bo'la odam tez ishlovchi xotira uyalari(standart yordam 1 bayt ga teng va ish jarayoni ancha past bo'lgan AXQ uyalaridan farqqiladi); MikroprotsessorningTizimiga aralashadi- ShKningboshqajihozi bilanulanib,aloqabog'lashni ta'o'z haqidaMPning ichkiinterfeysi va xotiradasaqlovchi bufer registrlarni hamda kiritish-chiqarish portlari (KChP) va tizim shinasiniboshqarish ishlarini mujassametadi. Interfeyslar(ingl.interfeysi)- kompyuterdamavju d jihoznio'zaro ulab,ularo'rtasidaaloqabo'g'lashvaunumlihamkorligini ta'minlashuchunmo' uchunhaqida majmui.
loyihalash _porti (ingl. MEN BORAMAN – KirishG'Chiqish port)- mikroprotsessorgaShKning boshqa qurilmalarini bog'lashboshqa b eruvchi ulash apparati.


Shahsiy kompyuterlar uchun ishlab olgan integrallashgan vaintegrallashmagan protsessorlar mavjud bo'lib, Markaziy protsessor (Markaziy Qayta ishlash birlik) -haqida haqida uchu n bo'lsa GPU (Grafika Qayta ishlash birlik) - grafikma'lumotlarni tashish uchun kerak bo'xonim. Integrallashgan – CPU va GPU bitta integrallashgan platada joylashgan bo'lib yuqoridagi rasmda ham aniq ko'rinib turibdi. Misol uchun oladigan bo'lsakIntel kompaniya qilish yangi Yadro iX turkumdagi mikroprotsessorlaridaintegrallashgan platadan foydalanilgan Integrallashmagan - CPU va GPU kata integrallashgan platada alohidabunda bo'ladi. Bu rasmda ham chiroyli misol keltirilg an. Endi ularningng texnik ko'lari haqida fikr yuritsak. Ularni qo'ldankelgancha kelib o'tsak
• Mikroprotsessorning arxitekturasi;
• Mikroprotsessorning yadrolar soni (Co qayta);
• Mikroprotsessorning chastotasi (GHz);
• Mikroprotsessorning kesh xotirasi (Chache );
• Mikroprotsessorning o'lchamli teks nologiyasi (nm);
• Mikroprotsessor shinasining chastotalari i (FSB);
• Mikroprotsessor boshqaruvchisi bilan bog' tiklanish haqida (QPI); va boshqalar
• Mikroprotsessor arxitkturasi - foydalanuvchi nuqtainazaridan qaraladiganmantiqiytuzilish bo'lib,deputat uchunnarsa uchunzarur bo'ladiganboshqarishapparatlar va dasturlar vosita birlashma menga ko'ra mikroprotsessorda joriyqilgan imkoniyatlarni belgilab beriladi.x86(x32) vax64 kabiifoda larga ko'plabduch kelammiz va shu protsesorning arhitektusining belgisi hisoblanadi Mikroprotsessorningyadrolarsoni-parallelravishma'lumotlarqaytaishlovchi ko'rsatkichi bo'lib bu qancha ko' sinli bo'lsa kompyuter ma'lumotlarniqayta qayta ishlashgaerishadi. Bu ikkaga karraliravish o'sib boradi. Masalan1,2,4vaxususiyatlari Mikroprotsessorningchastotasi- bukompyuterlashtirishtaktiksahifabo'lib, hozirgi kunda GGts larda o'lchanmoqda (operatsiyalar soni / sekund )sekundiga sodir bo'la ooladigan amallar soni. Bu ko' qanchalik yuqori bo'lsa ko'pfunksiyalidasturlar vao'yinlardaqo'lkeladi.Hozirgikundanormal chastota2,5 gigagertsli-3,6 gigagertsli atrofida qo'llanilmoqda. Lekin bunga bu parametr uncha katta qimmatdaishlamaydi. O'rtacha 4 00 -1000 MHz chastota. Bazan esa 100 MGts dudlangan cho'chqa go'shtiishlab turaveradi.
Mikroprotsessorning kesh hotirasi - Kompyuter platasidagi yagonabelgilangishlovchi hotiraqismi bo'libqilishbilishligini bashorat qilishtomonidanva opratsiyalarniketma ketlikalgoritmini saqlab turuvchimunosabatni o'taydi. Buhotirahozirgi kunda 3 bosqichdan iborat bo'lib L1,L2 va L3 deb qarab. Optimal variantL2 bosqich 2MB L3 bosqich esa 4- 6MB bo'lib kelmoqda. Mikroprotsessorningo'lchamlitexno logiyasi– Bu bo'limprotsessorningsarflaydigan parametrini ifodalab uning mikro ko'rinishdagi holat haqidaahborot beradi.Masalan hozirgi kunda 40-9 nm lik ashyolardan foydalangan holdamikroprotsessorlarni yasab kelishmoqda. Mikroprotsessor shinasing chastotasi – Bu protsessorni nazorat qilishRAM va xotirabilan bog'lovchi transport haqida. Ko'zga ko'1333MHz chastotasi 2666MGts. Mikroprotsessor vacontroller va boshqa mikrosxemalar bilan bog'lanishreja- Paral polosal i uzatish bo'lib ma'Ma'lumotlar Core -Core va Core-Chipset yo'nalishda tashiydi Xozirgi kunda 5,6 -25,6 GT/s normal bo'ladi. Intel, AMD , Motorola kompaniyalari ularning turi hilmikroprotsessorlariniishlab chiqarishchiqarmoqda.Yetakchila ri IntelvaAMD bo'libhozirdajudakuchli protsessorlarimavjud.IntelCeleron firmasining,Pentium,YadroiX, Xeonmarkali;AMD firmasiningRyzen, Atlon, A seriyasi,G- Series, R-Series, Epyc vashu kabilari.

EndibirortaIntelprotsessorini ko'rib chiqsakmisol uchunIntelYadro i99900seriyasi 10 yadroli,3,5 GHz vamaksimal 4,4 gigagertsliCPU kabi, 19.25MB aqlli keshhotira, QPI8GT/s, Quvvati 165 W. Arxitekturasi x86 x64 AMD kompaniyasining AMD Ryzen Threadripper 3990x markali protsessor iniko'ribchiqsak Yaderlar soni-64 ta, Potokar soni 128 ta, bazaviy chastota-2.9 gigagertsli, makschastota -4,3 gigagertsL1=4MB, L2=32MB, e'tiborbering L3=256MB (AMDEPYC 7742dadudlangan cho'chqa go'shtishunday),shinachastotasi=3200MHz,arxitekturasix32x64.Bufirmaningyanabir a'zosibo'lmishAMD EPYC3000bir hususiyatibilanahahaha qoldiradi.uningintegrallashgan tizim yordamida e'tibor bering 4 kanalli

(DDR4) 1TB gacha RAMni qabul qila ular ekan, bu shunchaki mo'jiza.
AMD EPYC 3000 OPERATIV XOTIRA - bu protsessorning ishchi sohasidir. Unda ish vaqtidagi

barcha programma va ma`lumotlar raqam. Operativ xotira ko`pinchavaqtlikxotiradebdudlangan cho'chqa go'shtikeyin,chunkiundagidasturvama`lumotlarfaqatkompyuteryoqig`ligidayoki kompyuterqaytayuklangunicharaqam. Kompyutero`chirilishidanyokiqaytayuklanishidanoldinbarcha ma`lumotlarsaqlabqo`yilishilozim. Operativ xotira ba`zida ixtiyoriy murojat qilish mumkin boʻlgan saqlashqurilmasi deb hamyuritiladi. Buning ma`nosi bo'lishdan iboratoperativ xotiradagima`lumotlarga murojat undagi ma`larning ketmaketligiga bog`liq emkabi. Operativ xotirani saqlash parametrlari bor: Maslahat. Operativ xotirani bugungacha bir necha xil tip (tur)lari bor. 1. SIMM; 2. DIMM; 3. DDR2 4. DDR3 Bular bir-biridanko'rinishi, xotiraxajm, chastotasiva boshqaparametrlari bilanfarqlanadi.

Hajmi. Tipidankelibchiqibbir-biridanfarqlanadi.Onaplatada operativxotiraqurilmasi uchun 2va undan ortiqquvonch bo'lishi ham mumkin. bugunkungakelibDDR3 turidagi operativ xotiralarni 3-4 Gb xajmlilari va undanda yuqori hajmlilari hambor.DDR2turidagioperativxotiralarda 1-2Gb yuqorihajmhisoblanaredi.Operativxotirani xotiraxajmi haqida gapketganida operatsion tizimniham kitob olishkerakbo'ladi.chunki agar,operatsyontizimmaksimum2Gb ma`lumotbilanishlayolsayu,operativxotirahajmi8Gbbo'lsa,undaqolgan6Gbishlatilmay yotaveradi.Tuzlishimaqsad DDR3 - DDR2 dan ancha kichroq ko'rinishda bo'lsada, ko'pginaparametrlari undan yuqoridir. Chastotasi. Bu ona plata bilan ma`lumotalmashish vaqtida operativ xotirakanalidan qanchadir vaqtida (masalan bir sekundda) necha marta ma`lumot o'tishko'radi.Operativxotirachastotasihaqidagapirilganda,onaplatadagioperativxotiraportlaribilanmikroprotsessorhaqidashinanichastotasinidudlangan cho'chqa go'shtikitobolishkerak,chunki operativ xotirachastotasi1600MHzbo'lsayu,ona platadagi operativ
xotirani mikroprotsessor bilan ulovchi shina chastotasi 1066 MHz bo'lsa, undamaksimaloperativxotira va mikroprotsessoro'ziga tegishli ma`lumotalmashish tezligi1066 Mhz dan oshmay turaveradi. Taymingi . Bu ma`lumotni operativ xotira modullari orasida o'tayotganidaushlanibqoladigan vaqtihaqida.Bunday parametrlarko'pxisoblansada,haqida 4tasi dori:
1.CAS kechikishi
2.RASdan CASgacha kechikish
3.RAS oldindan zaryadlash vaqti
4.DRAM
sikli vaqti Bu parametr operativ xotirani chastotasi bilan bog'liq bo'lib,qancha chastotakattabo'lsa,unitaymingishunchakattabo'lishimumkin.Lekinbazioperativxotiraishlab chiqarishfirmalarni mahsulotlarida "LOW Latency" deganyozuv bo'ladi. Bu "kattachastotada-kam ushlanibqolishvaqt"ma`nosini.Kuchlanish:operativxotira uchun ketadigan tok kucsalomyoshi.albatta bunday ko' kichkinabo'lganoperativ xotiralarbo'lganyaxshi. Lekinchastotayaratishkattabo'lgan sariungakerakbo'ladigantokkuchiyoshidudlangan cho'chqa go'shtishunchalikkattabo'libboraveradi.Bu parametr "LV"-Low Voltage markirovkali operativ xotiralarni xarid qilish qilish muofiq bo'ladi. Operativ xotira degan atama ko`pincha faqat sistemani tashkil etuvchimikrosxemalarni anglatmay, balki mantiqiy aks ettirish va hudud deganshaxslarni dudlangan cho'chqa go'shti o`z haqida oladi. Mantiqiy akslantirish - bu o` haqidamikrosxemalardamanzillarnitashkiletishusulidir.Joylashtirish - buaniqbirqilinadiaxborotni manzillar bo`yicha joylashdir. Biror ofisda qaysidir xodim kartotekadagi
ma`lumotni qayta ishlayapti deb tasavvur qilaykabi. Bizning misolda kartotekadasturni vama`lumotlarni uzoq vaqt saqlovchiqattiq disk bajaradi. Joriyvaqtida xodimqayta ishlayotgan ishchi stolni sistemaning operativxotirasi tasvirlaydi.Xodimning o`zi esa protsessorga o`xshagan ishamalga oshirish. U stoldagi barcha hujjatlargamurojaat qilingqil oladi. shuning uchunaniq birhujjatstolda boʻlishidanoldin unikartotekadanqidiribtopishkerak.Agarishchistolkeraklidarajadakattabo`lsaundabirsonio`zida bir necha hujjat bilan ishlash mumkin. Tizimaga qo`shimcha qattiq diskqo`shish huddi ofisga yangi kartoteka qo`shilganday - kompyuter doimiyravishko`proqma`lumotsaqlayoladi.Tizimdagioperativxotiraniortirishofisdagiishchistolniuchundemakdir-kompyuterbirsonio`zidako`proqdasturvama`lumotlar bilan ishlay oladi.

Zamonaviy kompyuterlarda 3 turdagi xotira qurilmasi: 1. ROM (Faqat o'qish uchun M emory ) - doimiy saq kirpik qurilmasi. Bu qurilmagama`lumotlar yozib bo`lmaydi. 2. DRAM (Dynamic Random Access Memory )- ixtiyoriy murojaat qilish mumkin bo`lgan dinamik xotira qurilmasi. 3. SRAM (Static RAM) - statik operativ xoti ra.
12 ROM ROMturidagixotiradama`lumotlarnifaqatsaqlashmumkinboʻlibungahechnarsayozibbo`lmaydi.Buxotiradakompyuterelektrto`ki manbaigaulangandauniish sotib olingruqlari hujjat boʻladi. Bubuyruqlardan ajoyib kompyuteroperatsyonsistemanitopadivauniishtushiradi.Bundanuchunubuyurtmalartomonidankompyuterjihozi tekshiriladi. Tizimali platadagi ROM xotirasidaasosiy 4 ta dastur boʻladi:
1. POST(Power-OnSelf Test) - kompyuter manbaga ulanganda kattatizimi.
2. CMOS O'rnatish - foydalanuvchiga tizimi ko`rsatkichlarini oʻzgartirlandberuvchi dastur.
3. Boshlang`ich yuklash dasturi- bu dastur diskda operatsyon sistemaniqidiradi.
4. Bazaviy loyiha-chiqarish tizimi - kompyuter apparati qismi, ayniqsakompyuter ishhga tushganda aktivlashtirish kerak bo`lgan qurilma drayverlari.
Xulosa: Mikroprotsessor qurilmasi mavzusini o`rganish natijasida mikroprotsessor qurilmasi haqida ma`lumotga ega bo`ldim.