N a m a n c a n d a V l at universitkti viaxkamon q o d I r j o n o d I i j o n o V i c h d I n s h u n o s L i k

4. 
Yoshlarni internet va ijtimoiy tarmoqlardagi axborot
xurujlaridan asrashning dolzarb masalalari. 
Internet fan-texnika 
taraqqiyoti natijasi, madaniyat evolyutsiyasining hosilasi hisoblanadi. 
Hozirgi kunda hayotimizni intemetsiz tasavvur qilish juda mushkul. 
Ayniqsa, yoshlar hayotida global tarmoqning o ’mi tobora oshib 
bormoqda. Internet dunyoning turli nuqtalarida yashovchi odamlaming 
o ’zaro muloqotini hamda axborot almashinuvini mukammal darajada 
osonlashtirdi. Statistik m a’lumotlarga ko’ra, dunyo bo’yicha intemetdan 
eng ko’p foydalanuvchilar aynan 21 dan 30 yoshgacha bo’lgan yoshlar 
hisoblanar ekan.
Yurtimizda ham Internet tizimi rivojlanib, undan foydalanuvchilar 
safi jadal sur’atlar bilan kengayib bormoqda. So’nggi o ’n yilda global 
tarmoqdan foydalanuvchilar o ’n barobarga oshgan. Tarmoq orqali 
axborot izlash, qabul qilish, uzatishning juda qulay va ommabopligi 
undan foydalanuvchilar sonining tobora ortib borishini ta’minlamoqda. 
Mamlakatimizda 2007 yilda intemetdan foydalanuvchilar soni (mobil
151

---

internet foydalanuvchilari bilan qo’shib hisoblaganda) bir millionni 
tashkil etgan bo ’lsa, 2016 yil yakunida bu ko’rsatkich o ’n ikki 
milliondan oshdi.
Internet yoshlar ongi va hissiyotlariga, tafakkur tarziga, xulq- 
atvorlariga ta’sir ko’rsatishda katta imkoniyatlarga ega. Intemetning 
bugungi kundagi rivoji yoshlarga g ’oyaviy ta’sir o ’tkazishning miqyosi 
va k o ’lamining keskin darajada o ’sishiga olib keldi.
Aynan shu taraqqiyot vositasidan ustamona foydalanib, qalblami 
zabt etishda diniy omilning roli yuqori. Shuning uchun ham turli diniy- 
ekstremistik va terrorchi uyushmalar o ’z g ’oyalarini targ’ib qilishda 
intemetni eng samarali vosita sifatida qo’llamoqda.
Bunda diniy-ekstremistik oqimlar o ’z maqsadlarini amalga oshirish 
uchun zamonaviy axborot kommunikatsiyalaridan keng foydalanish, 
internet orqali turli tillarda targ’ibot olib borish va puxta ishlangan 
strategiya asosida virtual jamoatlar tuzish asosiy vazifaga aylangan. 
Masalan, bugungi kunda bir necha yirik terrorchi tashkilotlar o ’z 
saflariga faol tarzda ijtimoiy tarmoqlar orqali asosan 17-35 yosh 
oralig’ida b o ’lgan kishilami yollamoqda. Bunda psixologik ta ’sir 
samaradorligini yanada oshirish maqsadida ijtimoiy tarmoq a ’zolarining 
sahifalari, qo ’yilayotgan rasmlar, sharh va izohlar hamda olib 
borilayotgan suhbat mavzularini puxta o ’rganadi va shu asosda 
«nishon»ga olingan shaxsga mavzuga oid materiallar intemetning 
Facebook, Odnoklassniki, VKontakte, Telegram, Twitter, WhatsApp 
kabi keng auditoriyaga ega bo’lgan ijtimoiy tarmoqlar orqali (yozma 
xabar, matn, fotosurat, stiker rasmlar, audio-video rolik) jo ’natiladi va 
o ’zaro aloqa yo ’lga qo’yiladi.
Yoshlar orasida mutaassiblikka yo ’g ’irilgan bunday forumlaming 
tobora ommalashuvi hamda ularda turli k o ’rinishdagi buzg’unchi 
“fatvo”laming berib borilishi muammoning naqadar jiddiy ekanini 
namoyon etadi. Chunki dunyo aholisining asosiy qismini yoshlar tashkil 
qiladi. Yoshlar katta kuch hisoblanadi. Ulaming endi shakllanib 
kelayotgan ongiga nimani singdirilsa, o ’sha toshga o ’yilgan naqshdek 
muhrlanadi. Shuning uchun ham radikal oqimlar aynan yoshlami
152

---

tuzog’iga ilintirishga harakat qiladi. Ulardagi ishonuvchanlik, kuch- 
g ’ayrat, qiziqqonlik ulaming maqsadini amalga oshirishda qo’l keladi.
Ming afsuski, bunday manfur kuchlar asosan ilm va m a’rifatdan 
yiroq, sof diniy tushunchalaming asl mazmunini bilmagan kishilami, 
asosan yoshlami jalb etishga intilib, ijtimoiy tarmoqlar orqali «jihod», 
“takfir”, “shahidlik”, “hijrat” tushunchalarini noto’g ’ri talqin etgan 
holda o ’z Vatanlarini tark etishga urinmoqda. Shuningdek, ayrim 
kimsalar tomonidan maqsadli ravishda islom mohiyatiga zid b o ’lgan 
turli xil asossiz axborotlar, manbasi aniq b o ’lmagan diniy tusdagi 
xabarlar yoki kishilami vahimaga soluvchi foto va videolavhalar keng 
targ’ib etilmoqda. Bunda ba’zi yoshlaming axborot vositalari orqali 
tarqatilayotgan milliy va diniy qadriyatlarimizga zid bo ’lgan xabarlar, 
aniq manbasi ko ’rsatilmagan, asossiz axborot va m a’lumotlarga ishonib 
qolishayotgani, mulohaza qilmasdan k o ’r-ko’rona qabul qilayotgani 
undan ham keskin oqibatlami keltirib chiqarmoqda.
Bugun axborot iste’mol qilinadigan tovarga aylangan ekan, har bir 
inson o’zida uni iste’mol qilish madaniyatini tarbiyalashi lozim. Yoshlar 
shaxsiy xarakterdagi axborot himoyasi b o ’yicha bilim va ko’nikmalarga 
ega bo’lishi, o ’zi foydalanayotgan salbiy axborotlardan himoyalana 
olishi zarur. Ana shu maqsadda 2011 yildan boshlab, Toshkent islom 
universiteti bakalavriat va magistraturaning barcha yo’nalishlarida 
«Axborot iste’moli madaniyati» nomli maxsus kursning o ’qitilishi joriy 
etildi.
Axborot iste’moli madaniyati, eng umumiy ma’noda, axborot 
oqimidan inson manfaatlari, kamoloti hamda jamiyat taraqqiyotiga 
xizmat qiluvchi m a’lumotlami qabul qilish, saralash, tushunish va talqin 
etishga xizmat qiladigan bilimlar, qobiliyat va malaka tizimini anglatadi.
Yosh avlodda bu jihatlar shu darajada shakllangan va qaror topgan 
b o ’lishi lozimki, ular vertual makonda umummilliy manfaatga xizmat 
qiladigan, uning taraqqiyotiga yordam beradigan axborotni tanlay olsin. 
Axborot iste’moli madaniyatiga ega yoshlar, salbiy va noxolis 
axborotlar ta’siriga tushib qolmaydi, chunki ularda bunday axborotlarga 
nisbatan mustahkam mafkuraviy immunitet shakllanadi.
153

---

“Kimki axborotga ega bo’lsa, u, dunyoga egalik qiladi”, degan fikr 
bugungi kunda barcha tomonidan e ’tirof etilgan. Shunday ekan, bugungi 
kunda yoshlarda axborot olami imkoniyatlaridan oqilona foydalanish 
malakasini shakllantirish hayotiy-amaliy ahamiyatga ega.
Shunday ekan, dunyoning turli mintaqa va hududlarida ro’y 
berayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, ziddiyatli to’qnashuvlarga teran 
qarash hissini oshirish, har qanday ko ’rinishdagi tahdidlarga qarshi 
m a’naviy-ma’rifiy ishlami zamon talablari asosida tashkil etish, ayniqsa 
bu borada kelajagimiz hisoblangan yosh avlodni, bir so’z bilan aytganda 
har birimiz uchun muqaddas bo ’lgan oilamizni din niqobi ostidagi yot 
g’oyalar ta’siridan asrash uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar 
etishimiz lozim.