N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi

q 
harfini tanitish uchun 
qor, uyqu, oq
so‘zlarini, 
g‘
harfini tanitish 
uchun 
g‘or, uyg‘oq, tog‘
so‘zlarini tanlagan. Muallif soddadan murakkabga 
tamoyiliga amal qilib, alifbe davrini asta-sekin murakkablashtira borgan. 
Kitobning alifbe qismiga, asosan, o‘zbek tilining lug‘at tarkibidagi so‘zlar tanlab 
olingan. 

---

28 
“Ustodi avval”ning 2-bo‘limi alifbedan keyingi davrdir. Bu bo‘limda 
hikoya, masal va 50 maqola berilgan. Ularning ayrimlarida bilim olish targ‘ib 
qilinsa, boshqalari tarbiyaviy mazmunda bo‘lgan. 
S. Saidazizov kitobining 3-bo‘limini “Alifboi qur’on” deb atagan va o‘z 
oldiga bolalarga “qur’on”ni tushunib olishga o‘rgatishni maqsad qilib qo‘ygan. 
Umuman, tovush metodi Markaziy Osiyoga ikki manbadan yoyilgan: 
1. Rus-tuzem maktablari ruscha sinflarida xat-savod tovush metodi bilan 
o‘rgatilar edi. O‘zbekcha sinf muallimlari tovush metodi oson va qulayligini 
amalda o‘z ko‘zlari bilan ko‘rganlar va asta-sekin tovush metodini o‘z sinflariga 
tatbiq eta boshlaganlar. 
2. XIX asrning oxiridan boshlab Rossiyadan Markaziy Osiyoga kelgan 
tatar muallimlari, ya’ni jadidlar tovush metodida xat-savod o‘rgata boshlagan 
edilar, oradan ko‘p o‘tmay, bir qancha mahalliy muallimlar ular kabi yangi 
maktablar ochadilar va bolalarga xat savodni tovush metodi asosida o‘rgata 
boshlaydilar.
Shunday qilib, O‘rta Osiyoda tovush metodi asta-sekin hijo metodining 
o‘rnini egallay boshlagan. 
Ma’lumki, tovush metodi bilan xat-savod o‘rgatishga Rossiyada 
K.D.Ushinskiy asos solib, u sintetik tovush metodini qat’iy himoya qilgan. 
Tovush metodi bilan savod o‘rgatilganda, so‘zning eng kichik bo‘lagi, 
ya’ni nutq tovushlari asos qilib olinadi. So‘zning ma’nosini o‘zgartira oluvchi 
har bir tovush yozuvda harf orqali ifodalanishi: so‘zda tovushlar almashinishi, 
ortishi yoki kamayishi natijasida boshqa bir yangi so‘z hosil bo‘lishi mumkinligi 
bolalar ongiga etkaziladi. Keyingi yillarda ham xat-savod tovush metodida 
o‘rgatilmoqda. Atoqli metodistlar (S.P.Redazubov, A.I.Voskresenskaya, K. 
Qosimova, Y.Abdullaev, O. Sharafiddinov va boshq.) tovush metodida xat-
savod o‘rgatishni takomillashtirdilar. 
Arab alifbosida yozuvni o‘rgatish qiyin bo‘lgan. Bu alifbodagi harflar 
so‘zda qo‘llash o‘rniga qarab, har xil shaklda yozilgan, bu yozuvni o‘rganishni 
qiyinlashtirgan. Shuning uchun ko‘p maktablarda bolalarga o‘qish o‘rgatilib

---

29 
yozuv o‘rgatilmagan, chunki domla va otinoyilarning ko‘pchiligi o‘qishni bilib, 
yozishni bilmagan. 
Eski maktabda yozish chiziqsiz tekis oq qog‘ozga dastlab yo‘g‘onroq 
savag‘ich qalamda o‘rgatilgan; bolalar yozishni ozroq o‘rganganlaridan keyin 
qamish qalamda ham yozishgan, ularga ruchkada yozishga ruxsat etilmagan. 
Yozishni o‘rgatish alifbo tartibida harflarning alohida-alohida shaklini 
yozdirishdan boshlangan. Avval 
alif
ni yozish o‘rgatilgan, keyin o‘xshash shaklli 
harflar bandlarga bo‘linib, o‘xshash unsuri bo‘lmaganlari esa ayrim-ayrim 
yozdirilgan. Ba’zi domlalar ayrim harflarning elementlarini yozishni ham 
alohida mashq qildirganlar. 
Shundan keyin harflarni nusxaga qarab alifbo tartibida katta-katta qilib 
yozish (bu