N. K. Ramazonova kadrlar bilan ishlashni tashkil

1-mavzu: «Kadrlar bilan ishlashni tashkil qilish» fanining  
tushunchasi va ahamiyati
Reja:
1. «Kadrlar bilan ishlashni tashkil qilish» fanining tushun-
chasi.
2.  «Kadrlar bilan ishlashni tashkil qilish» fanining ahamiyati.
3.  O‘zbеkiston Rеspublikasining kadrlar masalasiga oid siyosa-
ti va zamonaviy kadrlar oldiga qo‘yiladigan asosiy talablar. 
Yuridik fanlar tizimida «Xodimlar bilan ishlashni tashkil qi-
lish» fani ham ma’lum bir o‘rin egallaydi. Ushbu fan korxona, 
tashki lot, muassasaning bir bo‘linmasi sifatida tashkil etiladigan 
kadrlar bo‘limining tuzilishi, asosiy vazifalari, kardlar bo‘limi 
xodimining huquq va majburiyatlari haqida tushuncha bera-
di. Bu fanning asosiy maqsadi o‘quvchilarni kadrlar bo‘limining 
ish mazmuni bilan yaqindan tanishtirishdan iborat bo‘lib, 
 
uning predmetini tashkilot, muassasa, korxonalar (ish beruvchi-
lar) bilan xodim o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlar tashkil eta-
di. Ushbu fan orqali xodimlar bilan ishlashning asosiy qoida-
lari, xodimlarni ishga joylash, joy-joyiga qo‘yish qoidalari, xodim 
ishining asosiy vazifalari, xodimlarga qo‘yiladigan asosiy talab-
lar, xodimlar bo‘limida yuritiladigan hujjatlar, xizmat hujjatla rini 
rasmiylashtirish shartlari o‘rgatiladi. Shuningdek, ish beruv chi to-
monidan xodim uchun to‘ldiriladigan shaxsiy varaqalar, mehnat 
daftarchalari ni yuritish tartiblari va ularni saqlash qoidalari haqi-
da tushuncha beradi. Bu fan xodimning korxonadagi ish faoliyat-
ini olib borish jarayonida xodimlar bo‘limi bilan bevosita bog‘liq 
bo‘lgan faoliyatini o‘rgatadi. Har bir korxona, tashki lotda tashkil 
qilingan kadrlar bo‘limi o‘zining jamoasidagi xodimlarning hiso-
bini olib borish, ularning malakasini oshirish, rag‘batlantirish, 
ma’naviy-ma’rifiy, siyosiy bilimlarini shakllantirish bo‘yicha ish-
larni tashkil qilishi lozim. Muayyan vazifani bajarish yuklatilgan 
xodimga quyidagi talablar qo‘yiladi:
–  psixologik tayyorgarlik;
–  maxsus bilim;
–  kasbiy qobiliyat;

---

6
–  o‘z ishiga sadoqat.
Xodim bajaradigan vazifaning turiga qarab undan muayyan 
bilim va ko‘nikma talab qilinadi. Masalan, shunday, kasblar bor-
ki bu kasbni egallash uchun shaxs ruhiy tetik, maxsus bilimga ega 
bo‘lishi, qolaversa qobiliyat va kasbiga sadoqatli bo‘lishi lozim.
Hozirgi paytda milliy huquqiy davlat qurilishi, ma’muriy-
buyruqbozlikka asoslangan boshqaruv tizimidan demokratik 
boshqaruv tizimiga o‘tish, birinchi navbatda xodimlar masalasi 
bilan bog‘liq bo‘lib qoldi. Hayot mutlaqo yangicha xodimlar siyo-
sati yuritishni taqozo qiladi.
Mustaqillikni mustahkamlash tabiiy ravishda kadrlar siyo-
satida ilgarigi tuzumdan meros qolgan kadrlar siyosatidagi xato-
lardan saboq chiqarib olishni talab etdi. Sobiq Ittifoq davridagi 
kadrlarga oid siyosat zamirida nazariya bilan amaliyot o‘rtasida 
nomutanosiblik mavjud edi. Bir tomondan rasmiy yig‘ilishlarda 
mahalliy xodimlarni tarbiyalash dolzarb vazifa sifatida kun tar-
tibiga qo‘yilardi, ikkinchi tomondan esa, amalda uning teskari-
si bo‘lar, mahalliy xodimlarga ishonmaslik, ularni badnom qilish 
odat tusiga kirib qolgan edi.
Bir tomondan, xodimlar korpusida turg‘unlik holati ancha 
kuchli namoyon bo‘ldi. Ayrim shaxslar partiya va hukumatning, 
xo‘jalik organlarining rahbarlik lavozimlarida 10–15 yillab o‘tirar 
edi. Bunday turg‘unlik xizmat mansabini suiiste’mol qilishlari-
ga olib keldi. Xodimlar siyosatidagi jiddiy kamchiliklardan bi-
ri rahbarlikning barcha darajalarida markaz buyrug‘iga so‘zsiz 
itoat qilish tuyg‘usining shakllanishi edi. Markazning «Ota-
larcha g‘amxo‘rliklari» «Amaliy yordam» sifatida qabul qili-
nadigan bo‘lib, markazdan bo‘lgan har bir qo‘ng‘iroq va asossiz 
ko‘rsatmalar so‘zsiz bajariladigan holat vujudga keldi.
Xodimlar siyosatidagi jiddiy xatolardan yana biri markaz to-
mondan respublikalarga, jumladan, O‘zbekistonga mahalliy sha-
roitni bilmagan xodimlarning yuborilishi bilan bog‘liq edi.
Mamlakatimiz mustaqil davlat maqomiga ega bo‘lgandan 
keyin, qurilajak huquqiy demokratik davlat adolatli, insonpar-
var jamiyat talablariga mos xodimlar siyosati ishlab chiqilishi lo-
zim edi. O‘zbekiston Prezidenti o‘z harakat dasturida hozirgi za-
mon kadrlar siyosatidagi asosiy yo‘nalishni belgilab, «Biz endi 

---

7
o‘z-o‘zini boshqaruv usulini joriy qilamiz». «Mahalla, qishloqqa-
cha o‘zini o‘zi boshqarishi, mustaqil bo‘lishi zarur. Bu beboshlik, 
bo‘ysunmaslik degani emas. Bunda har qanday rahbar xalq oldi-
da, yurt oldida mas’ul va javobgardir, degan qoidadan kelib chi-
qishi shart», deb uqtirdi. Bunday ko‘rsatma respublikada amalga 
oshiriladigan kadrlar siyosati uchun asos qilib olindi, qator cho-
ra-tadbirlar amalga oshirildi. Mamlakatda eng avvalo, mahalliy 
boshqaruv organlari xodimlarini davr talabiga mos darajada mus-
tahkamlashga kirishildi. 1994-yil 4-yanvarda O‘zbekiston Respub-
likasi Oliy Kengashining to‘qqizinchi sessiyasida «O‘zbekiston 
Respublikasining mahalliy hokimiyat idoralarini qayta tashkil 
 
etish to‘g‘risida»gi qonuni qabul qilindi.
Oliy kengash sessiyasida qabul qilingan yuqoridagi qarorda 
«Iqtisodiyotni bozor munosabatlariga o‘tkazish sharoitida ijroiya 
hokimiyatini mustahkamlash zarurligi munosabati bilan:
1. O‘zbekiston Respublikasining viloyatlari, tumanlari va 
shaharlarida vakillik hokimiyatiga hamda ijro-boshqaruv hokimi-
yatiga boshchilik qiladigan hokimlar lavozimi ta’sis etilsin.
2.  Belgilab qo‘yilsinki – viloyatlarning hokimlari O‘zbekiston 
Respublikasining Prezidentiga va Xalq deputatlariga tegishli 
kengashlariga hisob beradilar. Prezidentning joylardagi rasmiy 
vakillari bo‘ladilar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomo-
nidan tayinlanadilar», – deb belgilab qo‘yildi.
Yangi sharoitda rahbarlik lavozimlariga ko‘plab yangi, yosh 
xodimlar qo‘shiladi. Bu hol mustaqillik sharoitida rahbarlikning 
yangicha ish uslubini ularga o‘rgatishni taqozo qila boshladi. Shu 
maqsadda 1992-yil 3-aprelda Toshkentda viloyat shahar va tuman 
hokimlari bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Kari-
movning birinchi uchrashuvi bo‘ldi. Uchrashuvda kadrlar siyosat-
ining shakllanishi va uning strategiyasi atroflicha tahlil qilindi. 
Mavjud kamchiliklar ko‘rsatildi va navbatdagi vazifalar belgilab 
berildi.
Uchrashuvda Prezident I.A. Karimov qanday tamoyillar va 
talablar asosida kadrlar tanlash lozimligi haqida fikr yuritib, quy-
idagi holatlarga alohida urg‘u berdi:
Birinchidan, kadrlar masalasini hal qilishga dahldor kishi-
lar, ayniqsa bizning xalqlarimizning ko‘p millatli xususiyatlarini 

---

8
e’tiborga olishi zarur. Xodimlarning tarkibi ustida ham, milliy va 
mahalliy cheklanishlardan ustun turish uchun ham barcha cho-
ralarni ko‘rishimiz, bu o‘rinda respublikaning ko‘p yillik shakl-
langan hayot tarzini, ko‘p millatlilik xususiyatlarini o‘zaro hur-
mat va do‘stlik rishtalarini saqlab qolish maqsadlaridan kelib 
chiqib, ish tutishimiz lozim.
Ikkinchidan, xodimlarning ishbilarmonlik fazilatlarini yetar-
licha qadrlay bilishimiz kerak.
Uchinchidan, hokim mahkamasida har bir fuqaro uchun 
 
eshik ochiq bo‘lishi shart. Odamlarni arzimas sabablarga ko‘ra 
sarson-sargardon qilishga, bevosita o‘z zimmasidagi ish uchun 
javobgarlikni o‘zidan soqit qilishga urinishga chek qo‘yish pay-
ti keldi. Istiqlol yillarida kadrlarni tarbiyalash, ular bilan ishlash-
dagi dastlabki tajribani tahlil qilar ekan Prezident I.A. Karimov 
kadrlarni uch toifaga bo‘ladi.
Birinchi toifa – bu hozirgi og‘ir vaziyatdan foydalanib qo-
lishga harakat qiladigan, faqat o‘z manfaatini o‘ylaydigan, xalq 
g‘am-tashvishidan begona kishilar. Ikkinchi toifa – befarq, lo-
qayd odamlar bo‘lib, ular hech kimga qarshi gapirishni, dushman 
orttirishni xohlamaydigan kishilar. Uchinchi toifa – yosh tashab-
buskor, kuch-g‘ayratga to‘la, Vatan ravnaqi uchun fidoyilik bilan 
xizmat qiluvchi xodimlar.
Inson omilini kuchaytirish tub iqtisodiy islohotlarning marka-
ziy vazifalaridan biridir. Bu esa xo‘jalik yuritish shakllarida ish-
lab chiqarishni boshqarish usullaridan tub o‘zgarishni, shu jum-
ladan kadrlar siyosatini amalga oshirishni nazarda tutadi. Bunda 
gap xalq xo‘jaligining barcha sohalarida kishilar o‘z qobiliyatlar-
ini namoyon qilishlari va o‘stirishlari darkor.
Yangi vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish kadrlar xizmati 
xodimlaridan chuqur bilimga ega bo‘lishlarini, ishning yangi usul 
va shakllarini egallashlari talab qilinadi. Ma’muriy-huquqiy mu-
nosabatlarining bir tarafi sifatida davlat xizmatchilari qatnasha-
dilar. Davlat xizmatchilari xodimlardan moddiy ishlab chiqarish 
xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lsalar, davlat xizmatchilari o‘z faoli-
yati davomida hech qanday moddiy boylik ishlab chiqarmaydilar. 
Davlat xizmatchilarining o‘zi bir necha turga bo‘linadi:
1)  yordamchi xodimlar (mashinistkalar, kotiblar va b.);

---

9
2)  mutaxassislar (vrachlar, o‘qituvchilar, agronomlar va b.);
3)  mansabdor shaxslar (rahbarlar);
4)  hokimiyat vakillari (YPX, IIB).
Yordamchi xodimlar – moddiy texnik ishlarni bajaradilar. 
 
Ular davlat boshqaruv organlarining to‘xtovsiz ishlab turishiga 
yordam beradilar. Lekin ularning faoliyati davomida hech qan-
day yuridik natija ro‘y bermaydi.
Mutaxassislar – odatda yuridik harakatlar bilan bevosi-
ta shug‘ullanmaydilar va farmoyish berish vakolatiga ham ega 
emas lar. Lekin qonunda ruxsat berilgan hollarda mutaxassislar-
ning faoliyati, yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan natijalarga olib ke-
lishi mumkin. Masalan: shifokor kasal fuqaroga ishdan vaqtincha 
ozod qilish varaqasini bersa, idora rahbari ana shu xodimni yo-
ki xizmatchini vaqtincha ishdan ozod qilish uchun buyruq chiqa-
rishi kerak.
Mansabdor shaxslar – bu xizmatchilar ma’muriy-huqu-
qiy munosabatlarning paydo bo‘lishi, o‘zgarishi yoki to‘xtashini 
ta’minlaydilar. Mansabdor shaxslar o‘z vakolatiga asosan fuqarolar-
ni ishga qabul qiladilar va ishdan bo‘shatadilar, ma’muriy akt-
lar qabul qiladilar, o‘zlariga bo‘ysungan xodim va xizmatchilar-
ni mukofotlaydilar, zarur hollarda esa intizomiy jazo qo‘llaydilar. 
Hokimiyat vakillari – mansabdor shaxslarning alohida turi 
bo‘lib, ular o‘zlariga xizmat yuzasidan bo‘ysunmagan shaxslar-
ga ham bajarishi shart bo‘lgan farmoyish berish huquqiga ega. Bu 
guruhga maxsus davlat nazoratchilari ham kiradi.