N. M. AĞABƏyli

1 

 şaquli kəsən mişarlar; 2 

 üfqi kəsən mişarlar 
Daha bərk süxurlardan (qranitdən və s.) ədədi daş material - 
lar, iri bloklar və tavalar almaq üçün almaz kəskilərlə təchiz olunmuş 
diskli yaxud zəncirli mişarlardan istifadə edilir. Bu cür mişarlı 
maşınların məhsuldarlığı daha yüksək olur. 
Beləliklə, karxanalardan çıxarılmış daş materialların çox az 
qismi işlədilmək üçün hazır material halında olur (qum, çınqıl, 
mişarlanmış ədədi daş və s.). Lakin çıxarılmış daş materialların böyük 
bir qismi emal edilmək üçün zavodlara göndərilir. Belə zavodlarda daş 
materialı emal edilir, yəni müəyyən ölçüdə və formada kəsilir, səthinə 
isə lazımi faktura verilir. 
Təbii daş materiallar və məmulatlar hazırlanma üsuluna görə 
mişarlanmış (divar daşları və blokları, üzlük və döşəmə tavaları və s.), 
yarılmış (haşiyə daşları, yonulmuş daşlar və tavalar, dördtin daşlar və 
s.), parçalanmış (but daşı), xırdalanmış (qırmadaş, süni qum) və 
üyüdülmüş (mineral toz) olur.
 
§8. Təbii daş materialların növləri və tətbiq sahələri 

---

42 
42 
Tikintidə tətbiq edilən təbii daş materialları iki əsas qrupa qrupa 
bölmək olar: 
1)
emal edilmədən birbaşa işlədilən daşlar; 
2)
emal edildikdən sonra işlədilən daşlar.
Emal edilmədən birbaşa işlədilən təbii daş materiallar. Bu 
qrupdan olan daşlara but daşı, çay daşı, çınqıl və qum daxildir. 
But daşı müəyyən həndəsi forması olmayan daş olub, süxurların 
partladılması yaxud zərbə alətləri ilə emalı zamanı alınır. Adətən, but 
daşının istehsalında əhəngdaşından, dolomitdən, qumdaşından və 
digər çöküntü süxurlarından, çox az hallarda isə püskürülmüş 
süxurlardan (məs., qranitdən) istifadə edilir. But daşının ölçüsü 
150

500 mm, kütləsi isə 20

40 kq olmalıdır.
Qalağa vurulmuş kobud kəsək formalı but daşının sıxlığı 1400 
kq/m
3
, yastı formalı but daşınınkı isə 1700 kq/m
3
olur. 
But daşı bünövrələrin, isidilməyən bina və istinad divarlarının, 
su kəmərlərinin, hovuzların, kollektorların hörgülərində tətbiq olunur.
Hörgü üçün laylı çöküntü və metamorfik süxurlardan alınmış 
yastı but daşı daha qiymətli material hesab edilir. Belə daş divarı cərgə 
ilə hörməyə və bununla da məhlula qənaət etməyə imkan verir. Bu 
halda hörgünün möhkəmliyi də artır. 
Çay daşı. Ölçüləri 150

300 mm olan hamarüzlü təbii daş ma-
terialıdır. Ondan yolları, həyətləri, yamacları döşəmək və habelə 
qırmadaş hazırlamaq üçün istifadə olunur. Bəzi yerlərdə çay daşını 
hörgülərdə də tətbiq edirlər. 
Çınqıl ölçüləri 5

70 mm olan hamar üzlü dənəli süxurdur. 
Dənələrinin xətti ölçülərindən asılı olaraq, çınqılın aşağıdakı 
fraksiyaları olur: 5

10, 10

20, 20

40 və 40

70 mm. Çınqılı açıq 
üsulla, müxtəlif tipli ekskavatorların köməyi ilə çıxarırlar.
Qum dənələrinin ölçüləri 0,14

5 mm olan dənəvər süxurdur. 
Onun çıxarılması çınqılda olduğu kimidir. Beton və inşaat məhlulu iş-
lərində qumdan geniş istifadə edilir. Mineral tərkibindən asılı olaraq 
kvars, çöl şpatı və karbonat qumları vardır. Şüşə sənayesində və eləcə 
də silikat məmulatlarının istehsalında kvars qumlarından daha geniş 
istifadə edilir.