N. M. AĞABƏyli

 
 §6. Metamorfik süxurlar 

---

39 
39 
Metamorfik süxurlar yerin müxtəlif dərinliyində 100 
0
S-dən 900 
0
S-dək temperatur intervalında yüksək təzyiq (10

1000 MPa) altında 
püskürülmüş və çöküntü süxurlarından əmələ gəlmişdir.
Metamorfik süxurlar iki qrupa bölünür: püskürülmüş metamor-
fik süxurlar və çöküntü metamorfik süxurlar. Inşaatda daha çox 
istifadə edilən püskürülmüş metamorfik süxurlara qneys, çöküntü 
metamorfik süxurlara isə mərmər, kvarsit və gil şistləri aiddir. 
Qneys qranitin, qranodioritin, kvarslı porfirlərin və digər 
süxurların yüksək təzyiq və temperatur təsiri altında şəklini dəyişmə-
sidir. 
Qneysin lay müstəvisinə perpendikulyar istiqamətdə sıxılmada 
möhkəmlik həddi 150

200 MPa-dır. Rəngi, adətən, boz olur. Ondan 
but 
hörgüsündə, bünövrələrdə, tavadaşı şəklində küçələrin 
döşənməsində, kanal və sahillərin üzlənməsi işlərində istifadə edilir. 
Mərmər  kristallik süxur olub, yüksək temperatur və təzyiq al-
tında əhəngdaşı və dolomitdən əmələ gəlmişdir. Mərmərdə kalsit 
yaxud kalsitlə dolomit dənələri yapışdırıcı maddəsiz bir-birinə çox 
möhkəm yapışmşdır. 
Təmiz mərmərin rəngi ağdır. Tərkibindəki qatışıqlardan asılı 
olaraq, mərmərin rəngi çəhrayı, sarı, qırmızı, qara və s. ola bilər. 
Bundan əlavə mərmərdə naxışlar və damarlar olur ki, bu da ona çox 
gözəl xarici görkəm verir. 
Mərmərin sıxlığı 2600

2800 kq/m
3
, sıxılmada möhkəmlik həd-
di isə 60

300 MPa-dır. Bərkliyi 3

4-dür. Asan mişarlanır, çox sıx 
olduğundan yaxşı cilalanır və pardaqlanır. 
Mərmər, əsasən, daxili bəzək işlərində, döşəmələrdə, pilləkən 
pillələrində, sürahilərdə və s. yerlərdə işlədilir. Mərmər qumu və 
qırmadaşı dekorativ suvaq və beton hazırlamaq üçün istifadə olunur. 
Kvarsit silisiumlu qumdaşının yenidən kristallaşmasından 
əmələ gələn süxurdur. Onun tərkibində 95

99 %-ə qədər SiO
2
olur. 
Kvarsitin ən mühüm xassəsi onun yüksək odadavamlılığıdır. Rəngi ağ, 
qatışıqları olduqda isə qırmızı, bənövşəyi, sarı və tünd qırmızıdır. 
Kvarsitin sıxlığı 2600

2800 kq/m
3
, sıxılmada möhkəmlik həddi 
80

450 MPa-dır. Bərkliyi 7-dir. Bərk olduğu üçün kvarsit çətin emal 
edilir. Iqlimədavamlı və uzunömürlü daşdır. Buna görə də ondan bina 
və tikililərin məsul hissələrində, məs., körpülərdə fermaaltı dayaqda 
və habelə üzlük materialı kimi istifadə olunur.

---

40 
40 
Gil şistləri yüksək təzyiq altında gillərin güclü sıxlaşması və 
qismən yenidən kristallaşması nəticəsində əmələ gələn bərk gilli 
süxurdur. Gildən fərqli olaraq, gil şistləri çox bərkdir və suda yum-
şalmır. 
Gil şistlərinin tərkibi çox xırda gil hissəciklərindən, slüda təbə-
qələrindən, çöl şpatından, kvarsdan, kükürd kolçedanı və s.-dən iba-
rətdir. Rəngi tünd boz, bəzən isə qara olur.