N. M. AĞABƏyli

Təzyiq altında buxarla emal etmə üsulu ilə yüksəkmöhkəmlikli 
gipsin istehsalı müxtəlif konstruksiyalı və müxtəlif rejimlə işləyən 
avtoklavlarda aparılır və ona görə bu üsul avtoklav üsulu adlanır. 
Avtoklav üsulunun müxtəlif variantları vardır: dempfer, öz-özünə 
buxarlanma və s. 
Dempfer üsulunda 10

40 mm irilikdə xırdalanmış gips daşı 
avtoklavda 124 
0
S temperaturda doymuş buxarla 0,13 MPa təzyiq 
altında 5 saat müddətində termik emal edilir. Bu zaman gips daşından 
maye halında su ayrılır və iri kristallı (

modifikasiyalı) yarımsulu 
gips əmələ gəlir. Qızdırmanın sonunda avtoklavdakı təzyiq atmosfer 
təzyiqinə qədər endirilir. Sonra yarımsulu gipsin qurudulması üçün 
avtoklava 3

5 saat müddətində 120

140 
0
S temperaturlu tüstü qazları 
verilir. Bu üsulda tam termik emal etmə dövrü 10

12 saat davam edir. 
Qurudulmuş material kürəli dəyirmanda üyüdülür. 
Öz-özünə buxarlanma üsulunda gips daşının avtoklavda termik 
emalı kənardan gətirilən buxarla deyil, həmin daşın qızdırılması 
zamanı ayrılan su buxarının hesabına aparılır. Suyun buxarlanması 
nəticəsində avtoklavda təzyiq yaranır və gips daşının dehidratasiyası 
dempfer üsülunda oduğu kimi gedir.
Avtoklav üsulunun nöqsan cəhəti termik emal müddətinin və 
eləcə də yanacaq sərfinin çox olmasıdır. 
Gipsin tutması və bərkiməsi 
Yapışdırıcı -maddənin su ilə qarışığından hazırlanmış plastik 
xəmirin tədricən daş halına çevrilməsinə bərkimə deyilir. Bərkimənin 
başlanğıcı tutma adlanır. Tutma prosesində böyük axarlığa malik olan 

---

96 
96 
plastik xəmir sıxlaşmağa və qatılaşmağa başlayır ki, buna tutmanın 
başlanğıcı, sonra o, axarlığını tam itirərək çox az möhkəmlikli bərk 
materiala çevrilir ki, buna da tutmanın sonu deyilir. Sonrakı kimyəvi 
və fiziki proseslər möhkəmliyin tədricən artmasına, yəni bərkiməyə 
gətirib çıxardır. 
Yarımsulu gipsi su ilə qarışdırdıqda hidratasiya reaksiyası baş 
verir, yəni o, ikisulu gipsə 

gips daşına çevrilir: 
CaSO
4

0.5H
2
O+1,5H
2
O = CaSO
4

2H
2
O + Q. 
Bu reaksiya ekzotermik reaksiyadır. 1 kq yarımsulu gipsin bər-
kiməsi zamanı 133 kC istilik ayrılır. 
Yarımsulu gipsin əsas kütləsinin hidratasiyası və ikisulu gipsin 
kristallaşması praktiki olaraq eyni zamanda 

su ilə qarışdırıldıqdan 
20

40 dəqiqə sonra qurtarır. Bu vaxt ərzində gips maksimal 
möhkəmliyini əldə edir (nəm halda). Gipsi qurutduqda onun 
möhkəmliyi daha da artır. Bu hal hidratasiyanın sonrakı prosesləri ilə 
deyil, suyun buxarlanması ilə izah olunur.
 
Gipsin xassələri və tətbiq sahələri 
Yarımsulu gipsin bütün növləri öz əsas xassələrinə görə bir çox 
cəhətdən eynidir. Əsas fərq onların möhkəmlikləri arasındakı fərqdir. 
Gips yapışdırıcı maddələrin bütün xassələrinin təyini standart üzrə 
aparılır. 

Həqiqi sıxlıq. Gips yapışdırıcı maddələrin həqiqi sıxlığı 
2600

2750 kq/m
3
həddi daxilində dəyişir. Təmiz inşaat gipsinin 
həqiqi sıxlığı 2670

2680, yüksəkmöhkəmlikli gipsinki isə 
2720

2730 kq/m
3
-dur.

 Sıxlıq. Gipsin sıxlaşdırılmamış halda tökmə sıxlığı 800

1100, 
sıxlaşdırılmış halda isə 1250

1450 kq/m
3
-dur. 
