N. M. AĞABƏyli

 
 
Portlandsementin bərkiməsi 
Portlandsementi  su  ilə  qarışdırdıqda  plastik  yapışqanlı  sement 
xəmiri  əmələ  gəlir.  Sement  xəmirinin  tədricən  qatılaşaraq  daş  halına 
keçməsinə sementin bərkiməsi deyilir.  
Portlandsementin  bərkiməsi  zamanı  bir  sıra  mürəkkəb  kimyəvi 
və fiziki proseslər baş verir.  
Sementi su ilə qarışdırdıqda dərhal kimyəvi reaksiyalar baş ve-
rir. Hidratasiyanın ilkin mərhələsində alitin su ilə qarşılıqlı əlaqəsi baş 

---

 
 
 
 
119 
119 
verir.  O,  hidratasiya  və  hidroliz  olunaraq  kalsium  hidrosilikat  və 
kalsium hidroksid əmələ gəlir: 
2(3CaO

SiO
2
) + 6H
2
O = 3CaO

2SiO
2

3H
2
O + 3Ca(OH)
2
. 
Belit  alitə  nisbətən  tədricən,  yavaş  hidratlaşır.  Buna  görə  onun 
su ilə qarşılıqlı əlaqəsi zamanı az Ca(OH)
2
 əmələ gəlir. Bu aşağıdakı 
reaksiyadan aydın görünür: 
2(CaO

SiO
2
) + 4H
2
O = 3CaO

2SiO
2

3H
2
O + 3Ca(OH)
2
. 
Üçkalsiumlu  alüminatın  su  ilə  qarşılıqlı  əlaqəsi  böyük  sürətlə 
gedir və bu halda xeyli miqdarda istilik ayrılır: 
3CaO

Al
2
O
3
 + 6H
2
O = 3CaO

Al
2
O
3

6H
2
O. 
Reaksiya  nəticəsində  əmələ  gələn  üçkalsiumlu  hidroalüminat 
(C
3
AH
6
) bütün hidroalüminatlar içərisində ən dayanıqlı birləşmədir.  
Məlumdur ki, tutma sürətini nizamlamaq üçün klinkeri üyüdən 
zaman  ona  sementin  kütləsinin  3

5  %-i  qədər  gips  daşı  qatılır. 
Üçkalsiumlu alüminat su ilə qarşılıqlı təsir zamanı  gipslə reaksiyaya 
girərək kompleks birləşmələr əmələ gətirir: 
3CaO

Al
2
O
3
 + 3(CaSO
4

2H
2
O) + 26H
2
O = 
3CaO

Al
2
O
3

3CaSO
4

32H
2
O. 
Bu  birləşmələr  3CaO

Al
2
O
3
  mineralının  səthinə  çökərək  onun 
hidratasiyasını zəiflədir və sementin tutma müddətini uzadır. Bununla 
belə klinkerə  gips daşının əlavə edilməsi hidratasiyanın ilk dövründə 
sementin bərkiməsi prosesini sürətləndirir. 
Dördkalsiumlu  alümoferrit  su  ilə  qarşılıqlı  əlaqəyə  girərək 
kalsium hidroalüminata və kalsium hidroferritə ayrılır: 
4CaO

Al
2
O
3

Fe
2
O
3
 + 7H
2
O = 3CaO

Al
2
O
3

6H
2
O + CaO

Fe
2
O
3

H
2
O. 
Lakin su mühitində xeyli miqdarda Ca(OH)
2
 olduğundan birkalsiumlu 
hidroferrit dördkalsiumlu hidroferritə çevrilir: 
CaO

Fe
2
O
3

H
2
O + 3Ca(OH)
2
 + 10H
2
O = 4CaO

Fe
2
O
3

13H
2
O. 
Əmələ  gələn  hidrat  birləşmələri  suda  nisbətən  pis  həll  ol-
duğundan məhlulu tez doydurur. 
Hidratasiya  zamanı  sement  dənələri  su  ilə  görüşdükdə    klinker 
minerallarının  üz  qatı  su  ilə  kimyəvi  əlaqəyə  girir.  Su    dənələrin 

---

 
 
 
 
120 
120 
daxilinə  çətinliklə  keçir.  Buna  görə  də  su  ilə  klinker  mineralları 
arasındakı qarşılıqlı əlaqə tədricən gedir. 
Məhlul  tamam  doyduğu  vaxt  ayrılan  hidrat  birləşmələri  daha 
həll olmur, gel halında olur.  
Beləliklə,  gelin  əmələ  gəlməsi,  onun  kristallaşması  və  sıx-
laşması,  habelə  sərbəst  əhəngin  karbonlaşması  nəticəsində  port-
landsement  xəmiri  yüksəkmöhkəmlikli  süni  sement  daşı  halına  keçir. 
Bu proseslər əvvəl tez, sonra isə tədricən gedir. Buna görə də sementin 
möhkəmliyi birinci 3

7 gündə çox, sonralar isə tədricən artır, 3 aydan 
sonra isə çox az artır.  
Portlandsementdə  klinkerlə  yanaşı  gips  və  aktiv  mineral  əla-
vələrin  olması  sement  xəmirinin  bərkimə  sürətini  və  sement  daşının 
tərkibini dəyişdirir. 
Klinkerə qatılan gips daşının miqdarı klinkerin tərkibində olan 
üçkalsiumlu  alüminat  mineralının  miqdarı  ilə  əlaqələndirilməlidir. 
Gips  daşının  miqdarı  az  olarsa,  onda  sement  xəmirinin  vaxtından 
əvvəl  tutması  baş  verir,  çox  olduqda  isə  sement  sulfatların  təsirinə 
davamsız  olur  (sulfat  korroziyası  baş  verir).  Buna  görə 
portlandsementdə gips daşının SO
3
-ə hesablanmış miqdarı 1,5

3,5 % 
olmalıdır. 
Sementin  bərkiməsini  tezləşdirməkdən  ötrü  tətbiq  olunan  üsul-
lardan  ən  əhəmiyyətlisi  istilik-nəm  şəraitinin  yaradılmasıdır.  Sement 
məmulatlarını  təzyiqsiz  buxarla  70

90 
0
C  temperaturda  12

18  saat 
emal etdikdə onların möhkəmliyi normal bərkimədə 30 gündən sonra-
kı möhkəmliyinin 75

90 %-ni, 6

8 saat təzyiqli buxarla emal etdikdə 
isə 100 %-dən çox möhkəmliyini əldə edir.