N. M. AĞABƏyli

Çöl şpatları. Püskürülmüş süxurların Yer üzərində ən geniş ya-
yılmış minerallarındandır. Onların xarakterik xassələrindən biri laylara 
ayrılma qabiliyyətidir.  
Laylara ayrılmış səthlərin əmələ gətirdiyi bucaqdan asılı olaraq, 
çöl şpatları ortoklaz və plagioklaza bölünür. 
Ortoklazda  laylara  ayrılma  səthləri  düz  bucaq  altında  yerləşir 
(ortoklaz 
yunanca 
düzqopan 
deməkdir). 
Kimyəvi 
tərkibi 
K
2
O

Al
2
O
3

6SiO
2
 olduğu üçün ona kaliumlu çöl şpatı  da deyilir. Or-
toklazın sıxlığı 2600 kq/m
3
, ərimə temperaturu isə 1450
0
S-dir. 
Plagioklazda  laylara  ayrılma  səthləri  çəp  bucaq  altında  yer-
ləşmiş  olur  (yunanca  çəpqopan  deməkdir).  O,  kimyəvi  tərkibindən 
asılı olaraq, albit yaxud natriumlu çöl şpatına (Na
2
O

Al
2
O
3

6SiO
2
) və 
anortit yaxud kalsiumlu çöl şpatına (CaO

Al
2
O
3

2SiO
2
)  ayrılır. 
Albitin  həqiqi  sıxlığı  2600  kq/m
3
,  ərimə  temperaturu  isə 
1100
0
S-dir. Anortitin  sıxlığı və ərimə temperaturu isə müvafiq olaraq 
2600 kq/m
3
 və 1550
0
S-dir. 
Çöl  şpatlarının  bərkliyi  6

6,5,  sıxılmada  möhkəmliyi  isə 
120

170  MPa-dır.  Kvarsa  nisbətən  çox  asan  aşınır.  Çöl  şpatlarından 
fayans  məmulatı  (fayans  və  üzlük  keramik  tavacıqlar,  sanitar-texniki 
məmulatlar)  istehsalında  əridici  material  və  şir  (mina)  kimi  istifadə 
olunur. 
Slüdalar. Müxtəlif və mürəkkəb tərkibli sulu alümosilikatlardır. 
Dağ süxurlarının tərkibində iki növ slüda olur: biotit və muskovit.  
Biotit  sabit  tərkibi  olmayan  dəmir-maqnezial  slüdası  qrupuna 
daxildir.  Onun  tərkibində  maqnezium  və  dəmir  oksidlərinin  qatışığı 
olduğundan  qeyri-şəffaf,  tünd,  bəzən  isə  qara  rəngdədir.  Aşınma 
prosesində  biotit  asanlıqla  vermikulit  və  digər  hidroslüdalara  keçir. 
Biotit  bir  çox  püskürülmüş  süxurların  tərkibində  olur.  Həqiqi  sıxlığı 
2900

3200 kq/m
3
-dur.  
Muskovit şəffaf, ağ, gümişi rəngdədir. Oda və kimyəvi təsirlərə 
davamlıdır.  Yüksək  elektrik-izolyasiya  xassələrinə  malikdir. 

---

 
 
 
 
26 
26 
Püskürülmüş  və  çöküntü  süxurlarının  tərkibində  olur.  Həqiqi  sıxlığı 
2800

2900 kq/m
3
-dur.  
Süxurların tərkibində slüdaların olması onların möhkəmliyini 
aşağı salır, cilalanmasını və pardaqlanmasını çətinləşdirir.