N. M. AĞABƏyli

Karbonat  süxurları.  Bu  qrupdan  olan  süxurlara  əhəngdaşı, 
mergel, əhəng tufu, dolomit və maqnezit daxildir. 
Əhəngdaşı  əsas  etibarı  ilə  kalsit  (CaCO
3
)  mineralından  və  gil, 
dolomit,  kvars  və  s.  qatışıqlardan  ibarətdir.  O,  su  hövzələrində  yaşa-
mış heyvanat (zoogen) və bitki (fitogen) aləmi qalıqlarından, həmçinin 
kimyəvi çöküntülər hesabına əmələ gəlmişdir. 
Əhəngdaşının  sıxlığı  1700

2600  kq/m
3
,  sıxılmada  möhkəmlik 
həddi isə 10

100 MPa-dır. Bərkliyi 3-dür. O, ağ və qatışığın rən-
gindən asılı olaraq sarımtıl-boz, qırmızımtıl- qonur və başqa rəng-
lərdə olur.  
Tikintidə əhəngdaşından müxtəlif məqsədlər üçün isti-
fadə  edilir.  Sıx  əhəngdaşından  müxtəlif  təbii  daş  məmulatı:  pilləkən 
pillələri,  üzlük  materiallar,  memarlıq  detalları,  döşəmə  tavaları  və  s. 
hazırlanır. Ondan but daşının hvzırlanmasında da istifadə edilir.  
Məsaməli əhəngdaşından tikintidə, əsasən, divar materialı kimi 
işlədilir.  Azərbaycan  əhəngdaşı  yataqları  ilə  olduqca  zəngin  bir 
ölkədir.  Abşeronda,  Ağdaşda,  Tovuzda,  Xanlarda,  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında və s. rayonlarda əhəngdaşı yataqları vardır. 
Tikintidə  əhəngdaşının  daha  bir  növü  olan  mərmərəoxşar
 
əhəngdaşından istifadə edilir. 
Mərmərəoxşar əhəngdaşı  mərmər ilə əhəngdaşı arasında keçid 
süxuru olub, ona mikroskopla baxdıqda mərmər kütləsinin içərisində 
kalsit  kristalları  görünür.  Onun  sıxlığı  2300

2400  kq/m
3
,  sıxılmada 
möhkəmlik həddi isə 90

150 MPa olur. Ağ və sarımtıl rəngdədir. Bu 
daşdan isidilməyən binaların divar hörgülərində, üzlük materialı kimi, 
but daşı halında və s. məqsədlər üçün istifadə edilir. 

---

 
 
 
 
36 
36 
Mergel 

  əhəngdaşı  ilə  gilin  təbii  halda  narın  mexaniki  qarışı-
ğıdır. Mergelin tərkibində CaCO
3
-ün miqdarı 25 %-dən 75 %-ə qədər 
olur.  Ağ,  açıq  boz,  yaşılımtıl,  sarımtıl  rəngdə  olur.  Portlandsementin 
istehsalı üçün qiymətli xammal hesab edilir.  
Əhəng tufu yeraltı soyuq və qaynar sulardan CaCO
3
-ün çökməsi 
və  sıxlaşması  nəticəsində  əmələ  gəlmişdir.  Adətən,  əhəng  tufu 
məsaməli, az möhkəmlikli və asan mişarlanan olur. Əhəng tufunun bir 
növü  yeraltı  qaynar  sulardan  CaCO
3
-ün  çökməsindən  əmələ  gələn 
travertindir. Travertin xırda məsaməli quruluşlu, lakin xeyli möhkəm 
(80  MPa-a  qədər)  süxurdur.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında 
(Şahtaxtı)  və  Kəlbəcər  rayonunda  böyük  travertin  yataqları  vardır. 
Ondan üzlük materialı kimi istifadə edilir.  
Dolomit  (CaCO
3

MgCO
3
)  teksturasına  görə  əhəngdaşına  oxşa-
yır.  Tərkibi,  başlıca  olaraq,  dolomit  mineralından  ibarətdir.  Lakin 
tərkibində başqa qatışıqlar: gilli material, kvars, dəmir oksidləri və s. 
maddələr vardır. 
Dolomit əhəngdaşına nisbətən bir az ağır, bərk və möhkəm olur. 
Onun  həqiqi  sıxlığı  2200

2800  kq/m
3
,  sıxılmada  möhkəmlik  həddi 
120

200  MPa,  bərkliyi  isə  3

4-dür.  Aşınmaya  qarşı  çox  davamlıdır. 
Rəngi ağ, yaşılımtıl-boz, boz və qırmızımtıl-boz olur. 
Dolomit  inşaat  daşı  kimi  beton  üçün  iri  doldurucuların,  oda-
davamlı  materialların  hazırlanmasında,  habelə  yapışdırıcı  maddənin 
(kaustik 
dolomitin) 
istehsalında  işlənir.  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında dolomit yataqları vardır. 
Maqnezit (MgCO
3
) eyni adlı mineraldan ibarətdir. Bəzən maq-
nezitin tərkibində kalsium karbonat və dəmir-karbonat qarışıqları olur. 
Əhəngdaşı  və  dolomitə  nisbətən  az  yayılmışdır.  Ağ  və  sarımtıl-boz 
rəngdə
  olur.  Sıxlığı  2800

3000  kq/m
3
,  bərkliyi  isə 
3,5

4,5-dir. 
Maqnezitdən  odadavamlı  materialların  və  maqnezial  yapışdırıcı 
maddənin (kaustik maqnezitin) istehsalında istifadə edilir.