N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

F_a — aravachaning siljishiga qarshilik kuchi; у — siljitish mexanizmining foydali ish koeffitsienti.
Ishga tushirish momenti quyidagicha aniqlanadi:
7 = Г + 7L.ayl+ ^n-ilg.’ (¹²5)
94
Elektrodvigatel valiga keltirilgan ishga tushirish momenti:


(126)
j _ ^a^g‘ + 8 GqDqHi + (Ga^{+ G}yuk)^g'ⁿ1
¹ 2ио ■ q 375 Zyur 375ио/уи_Г • ^у
Siljitish mexanizmining ishga tushirish vaqti Z_yur=6...8 c olinadi.
Siljitish mexanizmi yuritmasi uchun elektrodvigatel R_s (quv- vat miqdori bo‘yicha) tanlanadi va yuritmaning uzatish soni aniqlanadi:



^ио

ⁿ1
ⁿg‘ ’

bu yerda: n₁ — tanlangan elektrodvigatel valining aylanish takroriyligi, min^-1; n_g — yuruvchi g‘ildirakning aylanish takro- riyligi, min^-1.
Yuritmaning uzatish soni U_o miqdori bo‘yicha reduktor tan­lanadi. Siljitish mexanizmining g‘ildiragi, mexanizmni ishga tu­shirish vaqtida sirpanmasdan aylanishi uchun quyidagi shart bajarilishi kerak:
Fn * VFk, (¹²⁷)
bu yerda: F_il — aravacha g‘ildiraklari va rels o‘rtasidagi ila- shish kuchi; K_il — ehtiyot koeffitsient (A'.= 1,1...1,2); F_tk — yetaklovchi g‘ildiraklardagi tortuvchi kuch.
Hashish kuchi quyidagicha aniqlanadi:
Рц = ^Gf, (128)
bu yerda: AG _ G . + ^Ga • ^Zg‘ , z. — aravachadagi yetaklovchi (tor- ^yuk za ^g
tuvchi) g‘ildiraklar soni; z_a — aravachadagi barcha g‘ildiraklar soni.
Izoh: Siljitish mexanizmi aravachasining elektrodvigatel vali bilan ulangan g‘ildiraklari yetaklovchi g‘ildirak (tortuvchi g‘ildirak) deyiladi.
f — ishqalanish koeffitsienti;/ =0,15...0,17 — inshoot ichi- dagi relsda yuruvchi kranlar uchun; f = 0,12...0,14 — inshootdan tashqaridagi relslarda yuruvchi kranlar uchun.
Aravachaning yetaklovchi g‘ildiraklaridagi tortuvchi kuch (ishga tushirish davrida) quyidagicha aniqlanadi:


(129)
F _ ^{2 j} ■ ^ио ■^у
Ftk .
^g‘
95
Siljitish mexanizmi g‘ildiraklari sirpanmay aylanishi uchun tanlangan elektrodvigatelning eng katta aylantiruvchi momenti T_maxdv mexanizmni ishga tushirish momentiga teng yoki undan kamroq bo‘lishi kerak, aks holda yuruvchi g‘ildiraklar sirpanib aylanishi mumkin.
Agar ilashish kuchi f g‘ildiraklardagi tortuvchi kuchning ehtiyot koeffitsientiga ko‘paytmasidan kam bo‘lsa, aravacha- ning yetaklovchi g‘ildiraklari sonini oshirish kerak.
60-rasmda ko‘prikli kran siljitish mexanizmi yuritmasining kinematik sxemalari ko‘rsatilgan.

60-rasm. Ko‘prikli kran siljitish mexanizmining sxemalari:
a — sekinyurar valli; b — o‘rta tezlik bilan harakatlanuvchi valli; d — tezyurar valli; e — alohida yuritmali.

96
60-rasm a da sekinyurar valli siljitish mexanizmi ko‘rsatil- gan. Bunday sxema yetaklovchi g‘ildiraklar orasidagi oraliq masofa L<5m bo‘lganda tanlanadi. Bu sxemada yetaklovchi g‘ildiraklar 6 mufta va transmission vallar yordamida reduk- tor 3 ning yetaklanuvchi vali 4 bilan ulanadi. Reduktor 3 ning yetaklovchi vali mufta 2 yordamida elektrodvigatel 1 bilan ulanadi. Elektrodvigatel valining bir uchiga mufta 2 ulangan bo‘lsa, ikkinchi uchiga tormoz 5 o‘rnatiladi. Ko‘prikli kranning ko‘prigi yetaklovchi g‘ildiraklar 6 (orasidagi masofa L) va yetaklanuvchi g‘ildiraklar 7 (yetaklovchi va yetaklanuvchi g‘ildi- raklar orasidagi masofa V) o‘qlari ustiga o‘rnatiladi. Sekinyurar valli mexanizm tuzilishi oddiy bo‘lib, ishonchli ishlaydi, lekin vallarning o‘lchamlari uzun bo‘lgani uchun bunday mexanizm biroz og‘irroq bo‘ladi.

O‘rtacha tezlik bilan aylanadigan valli mexanizmlar vali 6 ancha yengil bo‘ladi (60-rasm, b). Lekin bu sxemada har bir yetaklovchi valga alohida-alohida reduktor ulanadi.
Tezyurar valli mexanizmlarda vallar 4 yengil bo‘lib, ular elektrodvigatel vali bilan ulangani uchun katta aylanish tak- roriyligi bilan ishlaydi (60-rasm, d). Shuning uchun ularni yig‘ish katta aniqlikni talab qiladi. Tezyurar val bikirlikka va kritik aylanish takroriyligiga tekshirib ko‘riladi. Kritik aylanish takroriyligi quyidagicha aniqlanadi:


(130)
1210 ■ d
«kr = l² - bu yerda: d — val diametri, m; L — val tayanchlari orasidagi masofa, m.
Kritik aylanish takroriyligi valning aylanish takroriyligidan 15...20% ko‘p bo‘lishi kerak.
Ko‘prikli kran ko‘prigining kamroq yuklangan tomoni oldinga o‘tib ketmasligi uchun transmission (uzun) vallarning burilish burchagi 1 m uzunlikda 1/3° dan oshmasligi kerak.
Burilish burchagi quyidagicha aniqlanadi:




(131)

180°
- %

T_b ■ I
*=c^

7— Ko‘tarish, transport mashinalari 97

bu yerda: T_b — valdagi burovchi moment; I — burovchi moment ta’siridagi val uzunligi; G_b — buralishdagi elastiklik moduli; I_q — dumaloq kesmali valning qutb inersiya mo- 4
menti, Iq = .
Transmission valni tayyorlash, yig‘ish ko‘p mehnat talab qilgani uchun har bir yuruvchi g‘ildirakka alohida-alohida dvigatel ulanadi (60-rasm, e). Bunday mexanizmlarni tayyor­lash kam mehnat talab qiladi.
Alohida yuritmali siljitish mexanizmlarini sinash natijalari -^< 6 bo‘lganda, bunday mexanizmlar normal ishlashini ko‘r- satadi. Bunda L — yetaklovchi g‘ildiraklar orasidagi masofa; V — yetaklovchi va yetaklanuvchi g‘ildiraklar orasidagi ma­sofa.
^L > 6 bo‘lganda, kran ko‘prigining elastik deformatsiyasi ortadi va ko‘prik bir tomonining ikkinchi tomoniga nisbatan ilgarilab ketish hodisasi ro‘y beradi. ^L > 6 sharoitda kranni ishlatish uchun kran metallkonstruksiyasining bikrligini oshirish kerak bo‘ladi. U holda kran og‘irligi ortadi. Hisob natijalari bo‘yicha alohida yuritmali mexanizmlar g‘ildirak- lar orasidagi masofa L>16m bo‘lganda yaxshi samara be­radi.
Barcha kranlarning siljitish mexanizmlarida siljitish tezligi 30m/min dan katta bo‘lganda tormoz o‘rnatiladi.
Tormoz momenti:
Tt = К.ayl. + TLilg. - К (132)
Yuklangan aravacha uchun:


Tt =

(133)
8 G_oD'0n₁ + (^Gyuk ^{+ G}a ^{+ G}t.e)^D2»|70 - ДО_гП0
375 t_t 375ujj t_t 2uo
bu yerda: F_a' — aravachaning siljishga qarshiligi (^_kob = 1 bo‘l- gan hol uchun); t_t — tormozlanish vaqti (t_t= 3...8).
98