N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

5. Oddiy yuk ko‘tarish qurilmalari

1. 
   Domkratlar
   

Yukni uncha katta bo‘lmagan balandlikka (odatda H < 1m) ko‘tarish, pastga tushirish uchun mo‘ljallangan qurilmalar domkratlar deyiladi. Domkratlar ta’mirlash va montaj ishlarida ishlatiladi. Domkratlar yuklarni tagidan ko‘taradi va yukni to‘ntarib yuborish xavfi tug‘iladi. Shuning uchun domkratlar bilan ishlaganda to‘ntarishdan saqlash choralarini ko‘rish talab qilinadi.
Ishlash prinsipi va tuzilishining xususiyatlariga qarab dom­kratlar vintli, richag-reykali, tishli reykali va gidravlik turlar- ga bo‘linadi (69-rasm).
Domkratlar dastaki yoki mexanik yuritmalar yordamida ishga tushiriladi.
106

69-rasm. Domkratlar:
a — vintli; b — reykali; d — gidravlik.


Vintli domkratlar. Vintli domkratlarning yuk ko‘taruvchanligi Q — 1...20T, yuk ko‘tarish balandligi H <0,5m bo‘lib, ular ko‘tarilgan yukni, rezbaning o‘z-o‘zidan tormozlanish xususiya- tidan foydalanib ko‘tarib turadi (69-rasm, a).
Vintli domkratda yuk ko‘taruvchi (to‘g‘ri to‘rtburchak yoki trapetsiya profilli rezbali) vint 2 korpus 1 ning yuqori qismida joylashgan gayka 3 bilan ilashishda bo‘ladi. Vintning gaykadan yuqori qismiga tartarakli dastak 5 va kallak 4 o‘rnatiladi.
Domkrat yordamida yuk ko‘tarish uchun dastakni F kuch bilan aylantirish kerak. F kuchning miqdori rezbadagi va tayanchlardagi ishqalanishni hisobga olmaganda, quyidagicha aniqlanadi:


(146)
_F _ ^dyuk^ro‘r^tga
107
Ishqalanishni hisobga olgan taqdirda:


(147)
F = У* V tg(a+p) + 2L./
■^ ^ro‘r
bu yerda: yuk — ko‘tarilayotgan yukning og‘irlik kuchi, N; r<sub>o — vint rezbasining o‘rta diametri, mm, ro = * ¹; L — dastak yelkasi, mm; rr — tayanch kallagi tovonining o‘rtacha radiusi, mm; a — vint chizig‘ining ko‘tarilish burchagi, a < 6° olinadi; p — ishqalanish burchagi, p = arctg f ^ 6° olinadi;/ — rezbadagi va tayanch kallagidagi ishqalanish koeffitsienti (У = 0,1).
Domkratning foydali ish koeffitsienti quyidagicha aniq- lanadi:
tg a


(148)
.
^tg (a + P) -^-f
^ro‘r
Vintli domkratlarning kamchiligi foydali ish koeffitsienti- ning va yuk ko‘tarish tezligining kamligidir (// = 0,3...0,5).
Domkratning yuk ko‘taruvchi vinti siqilishga va buralishga ishlaydi.
Vintning gaykadan yuqoriga ko‘tarilgan qismi turg‘unlikka va bo‘ylama egilishga tekshirilishi kerak. Vint rezbasi ezilishga tekshiriladi.</sub>