N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

GLOSSARIY
1 .
A tam aning
o ‘zb ek tilida
nom lanishi
A tam a­
ning ingliz
tilida
n om la­
nishi
A tam a­
n ing rus
tilida
n om la­
nishi
A tam aning m a ’nosi
Raqobat
Competi­
tion
Конку­
ренция
bu 
n e ' m a t l a r
m iq d o ri 
va 
is t e 'm o l 
talabi 
c h e k la n g a n
jo y d a y u z a g a k e la d ig a n m a n - 
faatlar to 'q n a s h u v i . I s te ’mol- 
c h ilar ham , firm ala r h am
raq o b a tlas h ish i m u m k in .
2.
M ukam m al
raqobatlash­
gan bozor
Perfect
competi­
tion market
Рынок
совер­
шенной
конку­
ренции
so tu v c h i v a x a rid o rla r b o z o r ­
da 
m a h s u lo t narxi 
q a n d a y
b o 'ls a , sh u n d a y q abul q ila d i­
lar va ular n a r x g a t a ’sir qila 
o lm a y d ila r; 
b o z o rg a
yangi 
sotu v c h ila rn i kirishi c h e k la n - 
m a g a n ; so tu v c h ila r b ir g a lik d a
h ara kat qilish strategiyasini 
ishlab c h iq m a y d i.
3.
Sun ’iy
to 'siqlar
(institusion
al)
Institutio
nal
barriers
И нети
туцион
альные
барьеры
fao liy at turi b o ' y i c h a c h e k ­
la n g an firm a la r u c h u n patent 
va lis en z iy ala r berish.
4.
Tabiiy
to ‘siqlar
N atural
barriers
Натура
льные
барьеры
ishlab 
c h iq a rish n i 
y o ' l g a
q o ' y i s h u c h u n k e ra k b o ' l a -
d ig a n
in vestision xarajatlar. 
b o zo rd a g i 
m a h s u lo tl a r n in g
y u qori d a r a ja d a d iv e rsifik at- 
siy a la sh g an lig i, i s t e ’m o lc h ila r
n in g
m a v ju d
firm a
s a v d o
b elg isig a b o ' l g a n ishonchi, 
m a h su lo tla rn i 
ta q s im la s h
k a n a lla rig a b o 'l g a n y o 'lla r .
5.
Raqobatlash
gan bozorda
\ TR )
Total
Совокуп
ный
firm a 
to m o n i d a n
m a ’Ium 
m iq d o r d a g i n e 'm a t n i sotish-
юз

---

umumiy
daromad
revenue
доход
d a n olga n d a r o m a d ig a teng, 
y a ’ni u m u m i y d a r o m a d sotil- 
g a n m a h s u lo t m iq d o rin i 
uj
) 
lining n arx ig a 
(/4
k o ‘pay- 
t m a s i g a t e n g :
n< 
, ,
6.
O'rtacha
darom ad
( 
Л1{)Л у е г
age
Revenue
Средний
доход
so tilgan bir birlik m a h s u lo tg a
t o ' g ' r i k elad ig a n d ar o m a d d ir . 
y a ' n i :
m r.±>
(>
7.
Chekli
darom ad
( 
ш
)
M arginal
revenue
Предель
иый
доход
bu 
q o 's h i m c h a
bir 
birlik
n e 'm a t n i
sotish 
n atija sid a
u m u m i y d a r o m a d n i n g o 's g a n
qism i 
л /л у ), 
y a ’ni:
„ 
лл. о, .nr a,
so
\o 
\ n
\/> 
1
8.
Chekli
mahsulot
qoidasiga
ко lra
Law o f
M arginal
product
Закон
предел ь
пого
продук
та
firm a m a h su lo t ishlab c h i q a ­
rish hajm in i chekli d a r o m a d
bilan chekli x a r a ja tn in g teng- 
ligini ta 'm i n l a v d i g a n d a r a ja d a
ushla b tu r ish g a h a ra k a t qiladi 
(.VC 
MR) .
9.
Ishlab
chiqarish ni
to ‘xtatish
qoidasiga
ко
‘
ra
Law o f
stopping
produc­
tion
Закон
остано
вки
произво
дство
flrm a n in g
iqti sodiy
foydasi 
har q a n d a y ishlab ch iq arish
h a j m id a n o ld a n k ic h ik b o 'l s a ,
y a 'n i ra q o b a tla s h g a n b o z o r ­
dagi 
narx 
o ‘r tac h a 
o ' z g a ­
ru v c h a n
x a r a ja td a n
kichik 
b o 'l s a
r
< j r r
<0
, firm a y o p i- 
ladi ( u s h b u b o z o rd a n ketadi. 
faoliyatini tugatadi).
M A V Z U N I O Z L A S H T IR IL IS H I U C H U N K E Y S-ST A D I
7-K E Y S: K O R PO R A T S1Y A D A R A JA SID A BIR
Q A R O R G A K ELISH . “ F O R D ” ”T A U R A S ” NI
TA Q D IM E T A D I
1958 y iln i n g o x ir id a •‘F o r d ” o ldingi g 'ild ira k l a r id a g i to r la d ig a n va 
sa m arali a e r o d in a m i k s h a k lg a ega b o 'l g a n " T a u r a s " nom li y a n g i 
av to m o b il m odelini b o z o r g a taqdim eladi. M a sh in a katta mu-
10 4

---

v a f f a q iy a tg a e g a b o ' l d i va 1987 yilg a kelib " F o r d ” foydasini deyarli 
2 
m a rt a k o 'p a y ti rd i. B u m a s h in a n in g diz ay n i va sa m arali ishlab ch iq a - 
rilishi m u h a n d is li k ta f a k k u ri n in g e n g y angi v utuqla rini q o ‘ llash bilpn 
b o g 'liq , edi, u a n c h a - m u n c h a iq tiso d iy m a s a l a la rg a ham d a x l d o r b o ' l ­
di. F irm a m e n eje rlari y a n g i d iz a y n x a r id o r la r t o m o n i d a n n a q a d a r m a- 
q u lla n ish in i tu s h u n ib yetishla ri kerak edi. lste m o lc h ila rn i m a s h in a n in g
te x n ik tavsiflari v a ta shqi q o 'r i n i s h i q o n iq ti ra d im i? D astlabki talab 
q a n c h a b o 'la d i , u v a q t o 'tis h i bilan q a n d a y o 'z g a rd i v a b u n g a avto- 
m o b il n in g narxi q a n d a y t a ’sir e t a d i? I s t e 'm o l c h i l a r n i n g ta la b -e h tiy o -
jin i o 'r g a n i s h , y a n g i m a s h in a g a b o ' l g a n talabni p ro g ro z las h , m a s h in a
narxi o 'z g a r g a n d a u n g a ta la b n in g o 'z g a r i s h i “ T a u r a s ” d a s tu ri n in g
m u h im q ism in i ta sh k il etdi. S o 'n g “ F o r d ” m odel q iy m a tin i belgilash 
k e ra k edi: ishlab ch iq a r ish xarajatlari v a ula rn in g yiliga q a n c h a
m a s h in a c h iq a r ilis h ig a qara b o 'z g a r i s h i an iq la s h za r u r edi. S h u n in g -
dek, k a s a b a u y u is h m a s i bilan ish x a q i n in g m iqdori t o ' g 'i s i d a g i
m u z o k a r a la r natijasi, p o ' l a t va b o s h q a x o m a s h y o la r narxi ham
h is o b g a olinishi k e ra k edi. Ishlab c h i k a r is h d a tajrib a k o ' p a y g a n sari 
ishlab c h iq arish x a r a ja tla r in in g p as ay ish i m iqdori v a tczligin i ham
tahlil e tis h g a t o ' g ' r i keladi. B u m a ’lu m o t la r m a k s im a l f o y d a n i q a n d a y
olish m u m k i n , b u n in g u ch u n y ilig a q a n d a y m iq d o r d a m a s h in a c h i q a -
rishni r e ja las h tirish kerak, d e g a n s a v o lla rg a j a v o b to pis h u c h u n talab 
qilinar edi. " F o r d " narx sh a k lla n tirish strategiya sini ishlab chiqishi 
kera k edi, b u n d a n ta shqari r a q o b a tc h il a r n in g bu str a t e g iy a g a qanday 
j a v o b berishni h a m c h a m a la b k o 'r i s h i g a t o ' g 'r i k e la r edi. M a sala n , 
m a s h i n a n i n g b az aviy “ e n g illa s h tir ilg a n " m o d e lig a past narx, lekin 
u n in g g id r a v lik b o sh q a ris h tizim i bor, h a v o k o n d isio n eri m a v ju d in d i­
vidual m o d e lg a esa y uqori y u q o r i n a r x q o ' y i s h k e r a k m i? Yoki m a s h i-
nalarni " s ta n d a r t” qilib ishlab ch iq a r ish v a u la rn in g ja m ig a a n c h a
y u q o r i n a rx b e lgila sh y a n a d a q u la y b o ' l a d i m i ? B u n g a J M ( “ Je neral 
m o to r s ” ) v a " K r a y s l e r ” kabi ra q o b a tc h il a r " F o r d ” q o ' y g a n n a rx d a
q a t ’iy nazar, q a n d a y j a v o b q a y t a r a d il a r? JM va " K r a y s l e r ’ n in g narx- 
larini p a s a y tiris h d a n tiyib tura o la d im i? “ T a u r a s ” dasturi y angi ishlab 
ch ik arish u s k u n a la r ig a katta kapital q o 'y i s h i n i ta lab qilgan, k o m p a n i-
y a esa bu bilan b o g ‘liq risk k a v a u n in g k u til a y o tg a n o q ib a tla rig a b a h o
berishi za ru r edi. R isk n in g bir qism i b e n z i n n g b o ' l g 'u z i narxi aniq 
b o 'lm a s lig i bilan ( b e n z in n in g y u q o ri narxi kam litrajli m a s h in a la rg a
talabni oshirib v u b o r a d i ). risk n in g b o s h q a qismi e s a ish c h ila rig a 
b erilad ig a n ish x aqqi m iq d o r in i n g aniq b o 'lm a s lig i bilan b o g ' l i q edi.
lit'

---

A g ar neftn ing ja h o n bozorid agi narxi 2-3 marta oshsa yoki x u k u m a t 
b enzinga yangi soliq jo riy etsa niina b o 'la d i? Kasaba uyushmalari ish 
xaqqi to 'g 'r is id a g i m uzokarala rdan n aqa dar kuchlilik qiladi v a bu ish 
xaqqi m iqdoriga q an d a y t a ’sir etadi? Kapital q o 'y is h haqidagi q arorga 
kelinganda bu savollarga ja v o b la r n in g noaniqligini qanday hiso b g a olish 
kerak? “ Ford" birlashgan firm a b o 'lib m a ’Ium tashkiliy m u a m m o la rin i 
ham hal etishi kerak edi, ch unki u n in g bir b o'linm a si m a sh in a ayrim
qisimlarini ishlab chiqaradi. boshqalari esa v ig 'is h bilag sh u g 'u lla n ad i. 
Turli b o 'lin m a la r m e nejerlariga m u k o f o t puli ajratilishi ham kerak. 
Avtom obilni y ig 'u v c h i 
b o 'lin m a la r b oshqa boshqa b o 'lin m a la rd a n
olinadig an d v iga tellarga qanda y narx q o 'y ish i lozim. H a m m a detal va 
qismlarni o ' z zavodla rida n olish kerakmi yoki ulardan b a ’zilarini 
ta shqarid an olish m a 'q u l m i ? Nihoyat, “ F o rd ” o ' z faoliyatida x u k u m a t va 
q o n u n chiqaruvchi id oralam ing talablarini hisobga olish kerak. M asalan, 
a v to m obilning yangi modeli tashqi m u hitga chiqaradigan gazlar federal 
m e ’yor, e n g k o 'p d eganda, y o 'l q o 'y ilg a n darajadagi konsentratsiya 
talabiga j a v o b berishi zarur bo'ladi, mashinalarni uzluksiz y i g 'i b borish 
esa xavfsizlik texnikasi v a mehnatini m u x o fa z a qilish q o n unla riga mos 
kelishi kerak edi. M a z k u r q o id a v a m e ’yorlarga vaqt o'tishi bilan 
o'z g a ris h in in g e n g
k o ' p
ehtimoli q an d a y ? Bular 
k o m p a n iy an in g
xarajatlari v a da r o m a d la r ig a qanda y ta ’sir eta oladi?