Nafas olish fiziologiyasi
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3-rasm. Kislorodning turli bosimida (38
o da) gemoglobinning kislorod bilan to’yinish darajasini ifodalovchi egri chiziq.
Rasmdan ko’rinib turganidek, alveola havosidagi kislorodning, parsial bosimi nolga teng bo’lganda, gemoglobin oksigemoglobinga aylanmaydi. Kislorod parsial bosimini ko’tarilishini dastlabki davrida gemoglobin jadal ravishda oksigemoglobinga aylanib boradi, kislorod parsial bosimi simob ustuni xisobida 70- 100mm.ga yetishi bilan, qondagi gemoglobinning qariyb hammasi (96% ga yaqin qismi) oksigemoglobinga aylanib qoladi. Arterial qonda kislorodning parsial bosimi
116
95-100mm atrofida bo'ladi. Bu esa undagi barcha gemoglobinning oksigemoglobin holatida bo'lishini ko’rsatadi. To'qimalarda kislorodning parsial bosimi juda past shu sababli to'qima kapillyarlarida oksigemoglobin tezda dissotsiatsiyalana boshlaydi, ya’ni gemoglobin bilan kislorodga parchalana boshlaydi. Ajralib chiqayotgan gemoglobin tezda
to'qimalarga, hujayralarga o’tib, o’zlashtiriladi. Oksigemoglobinning dissotsiatsiyalanish darajasiga harorat va qon pH- ko'rsatkichi ta’sir ko’rsatadi. Harorat va vodorod ionlari konsentratsiyasining ko’rsatkichi qancha yuqori bo’lsa, oksigemoglobinning parchalanishi ham shuncha tezlashadi. Binobarin, to'qimalarda kislorodning hujayralarga, karbonat angidridning qonga o’tkazilishi natijasida, qon muhitining kam darajada bo’lsa ham, kislotali tomonga siljishi oksigemoglobinning dissotsiatsiyalanishini tezlashtiradigan asosiy omillardan bo’lib qoladi. Organ qancha tez ishlasa, unga shuncha ko’p qon oqib kelishi kerak bo’ladi; bu vaqtda kislorodning o’zlashtirilishi ham, qonning karbonat angidrid bilan to’yinishi ham shuncha tez boradi, buning ustiga ishlayotgan organda harorat ham ko’tarilgan bo’ladi. Mana shularning hammasi, faol ishlab turgan organning kislorod yetarlicha ta’minlanishi uchun to’la-to’kis sharoit yaratib beradi. Qonida 12gr/% gemoglobin bo’lgan hayvonning 100ml qoni to'qima kapillyarlaridan o’tganida o’zidan 5ml kislorod bo’lishi tekshirishlarda isbotlangan. Qondagi gemoglobin 16gr/%ga yetganida 100ml qondan to'qimalarga o’tadigan kislorod 6,5ml ga boradi. Atmosfera havosida binobarin, alveola havosida kislorod parsial bosimining bir muncha kamayishi qonda oksigemoglobin hosil bo’lishining kamayishi va shu tufayli organizmda sezilarli o’zgarishlar kelib chiqishiga olib bormaydi. Chunki kislorod parsial bosimi simob ustuni xisobida 60mm ga teng bo’lganda ham, qondagi gemoglobinning qariyb 90% oksigemoglobinga aylanadi. Ammo kislorodning parsial bosimi
ancha kamayib, taxminan 50mm
dan pastga
tushsa, qonda
oksigemoglobinning hosil bo’lishi kamayadi, natijada qon kislorod bilan yaxshi to’yinmay qoladi, gipoksemiya deb shunga aytiladi. Bu vaqtda organizm to'qimalarining kislorod bilan taq’minlanishi kamayadi, oqibatda to'qimalarda kislorod kamchiligi – gipoksiya kuzatiladi. Agarda gipoksemiya juda kuchli, sezilarli 117
darajada bo’lsa, to'qimalarga kislorod mutlaqo bormay qo’yadi, bu anoksiya deyiladi. O’z-o’zidan ma’lumki, bunda shoshilinch choralar ko’rilmasa organizm o’lib qoladi. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|