Naftion kislota (natriyli tuzi)

 
Rеaktivlar. 10 g m-dinitrobеnzol, 25 g kristall holidagi natriy sulfid. 
Ishni mo’rili shkafda o’tkazish kеrak! 
200 – 250 ml li tubi yumaloq kolbaga 50 ml suv quyib 85°C gacha 
isitiladi. So’ngra qaynoq suvga 10 g yaxshilab maydalangan m-dinitrobеnzol 
solinadi. Kolbadagi aralashma m-dinitrobеnzolning mayin kolloid eritmasi 
hosil bo’lguncha yaxshilab aralashtiriladi va 25 g natriy sulfidning 20 ml 
suvdagi eritmasi asta-sеkin quyiladi. Qaytarilish rеaktsiyasining nihoyasiga 
еtganligi quyidagi namuna bilan aniqlanadi: filtr qog’ozini rеaktsion 
eritmaning tomchisi bilan namlab, ustiga mis sulfat eritmasidan tomiziladi. 
Agar hosil bo’lgan mis sulfidning qora dog’i 20 sеkund davomida 
yo’qolmasa, rеaktsiya nihoyasiga еtgan dеyish mumkin. Rеaktsion massa 
xona tеmpеraturasigacha sovitiladi va bir kеcha qoldiriladi. CHo’kmaga 
tushgan m-nitroanilin filtrlab olinadi va suvda qayta kristallantiriladi. m-
nitroanilin miqdori 5 g atrofida. 
m-Nitroanilin (1-amino, 3-nitrobеnzol) – qattiq modda, etanoldan sariq 
ignasimon ko’rinishda kristallanadi, efirda eriydi, bеnzolda yomon eriydi. 
Qaynash tеmiеraturasi (qaynaganda parchalanadi) 305°C; suyuqlanish 
tеmpеraturasi 111,8°C; molеkulyar massasi 138; d
20
4
1,430. 
 
Tajriba №2: Nitrobenzolni qaytarib anilin olish 
 
NO
2
+ 2Fe + 6HCl
NH
2
+ 2FeCl
3
+ 2H
2
O
Reaktivlar: 10,3 ml nitobenzol, 20g temir (mayda qirindisi), 90 ml xlorid 
kislota (d – 1,18), kaliy gidroksid, dietil efir. 
Ish mo’rili shkafda bajariladi! 
Sig’imi 500 ml li tubi yumaloq kolbaga 10,3 ml nitrobenzol va 20 g temir 
qirindisi solinsdi. So’ngra oz-ozdan, taxminan 1-2 ml dan, konsentrlangan xlorid 
kislota qo’shiladi. Har gal kislota qo’shilganidan so’ng kolba 25-30 mm 
uzunlikdagi nay yoki havo sovitgich o’rnatilgan rezina probka bilan bekitiladi va 
kolbadagi mahsulot yaxshilab aralashtiriladi. 20 ml xlorid kislota qo’shilgandan 

---

100 
keyin uning qolgan qismi (70 ml) 8-10 ml li portsiyalarga bo’lib qo’shiladi. Agar 
qaytarilish reaksiyasi shiddatli borsa, kolba suv bilan sovitiladi. Xlorid kislotaning 
hammasi qo’shib bo’lingach kolba vaqti-vaqti bilan chayqatib turilgan holda 
qaynayotgan suv hammomida 30 min davomida qizdiriladi. Nitrobenzol hidi 
chiqmay qolishi reaksiya tamom bo’lganidan darak beradi. So’ngra aralashmaga 
ishqoriy muhit hosil bo’lguncha ehtiyotlik bilan 30 g natriy gidroksidning 40 ml 
suvdagi eritmasi qo’shiladi. Bunda suv bug’i bilan haydash asbobi tayyorlab 
qo’yilgandan keyin, aralashmaga ishqor eritmasi quyiladi, aks holda, anilinning bir 
qismi bug’lanib ketishi mumkin. Anilin qaynoq reaksion aralashmadan suv bug’i 
bilan haydab olinadi. yig’gich kolbada yig’ilgan suvli emulsiya asta-sekin 
qavatlarga ajratiladi. Sovitgichdan rangsiz distilyat ajrala boshlagandan so’ng yana 
80 ml ga yaqin suyuqlik haydaladi. Anilin suvda sezilarli darajada eritdi. Shu 
sababli uni mumkin qadar to’la ajratib olish uchun hayadab olingan mahsulot osh 
tuzi bilan to’yintiriladi. Buning uchun har 100 ml distilyatga 20 g yaxshi 
maydalangan natriy xlorid qo’shiladi. Aralashtirib turilgan holda osh tuzi eritiladi 
va anilin ketma-ket 40, 20 va 20 ml efir bilan ekstraksiyalab ajratib olinadi. 
Ekstraktlarni qo’shib kaliy gidroksidning bir necha qattiq bo’lakchalari bilan 
quritiladi va asbobdan uzoqroqda, 65-70
0
C gacha isitilgan suv hammomida efir 
haydaladi. Efir haydalib bo’lingandan keyin o’sha kolbadan havo sovitgichi orqali 
anilin haydaladi. Anilin miqdori 30 g atrofida. 
Anilin (aminobenzol) – o’ziga hos hidli, rangsiz yoki och sariq rangli 
suyuqlik, yorug’lik ta’sirida va havoda qorayadi, suvda yomon eriydi (20
0
C da 3% 
va 100
0
C da 6%), spirt, efir, benzol bilan aralashadi. Molekulyar massasi 93,14; 
suyuqlanish temperaturasi 6,15
0
C; qaynash temperaturasi 184,4
0
C; 
20
4
d
1,0217; 
20
D
n
1,5863. Anilin kuchli zahar.