Kooperatsiya - ikki organizm bir-birlari bilan kooperatsiya hosil
qiladilar. Bunday kooperatsiya ikki organizm uchun ham ustunliklarga ega.
Masalan, krablar bilan kovakichlilar bunga misol bo‘la oladi. Kovakichlilar
krablarning orqasiga yopishib olib (ba’zan ularni krablarning o‘zlari o‘tqazib
oladilar) ularni dushmanlardan, himoya qiladilar. Kovakichlilar esa o‘z navbatida
krablardan transport vazifasida foydalanadilar hamda ulardan qolgan ovqat
qoldiqlari bilan ovqatlanadilar.
Mutualizm. Birlashgan ikki populyatsiya ham
faqat foyda ko‘radi, bu birlashish ular uchun foydalidir, bunday birlashgan
organizmlar tabiiy sharoitda biri ikkinchisiz hayotkechira olmaydi. Masalan,
termitlar va ularning ichaklarida yashovchi xivchinlilar bunga yaqqol misoldir.
Bunda xivchinlilar termitlar qabul qilgan kletchatkani hazm qilishga yordam
beradilar, chunki termitlar kletchatkani mustaqil o‘zlashtira olmaydilar.
Xivchinlilar ham termitlarsiz yashay olmaydilar. Chunki ular uchun yashash
sharoiti termitlar ichaklaridir. Turlar o‘rtasidagi munosabatlarning ikki va undan
ko‘p tur uchun qulaylik tug‘diradigan xilini o‘zaro yordam deyiladi. Masalan,
hasharotlar yordamida changlanadigan o‘simliklar changni bir o‘simlikdan
ikkinchio‘simlikka olib o‘tadigan va shu bilan o‘simliklarning chetdan
changlanishini
ta’minlaydigan
hasharotlarga
muhtojdir.
Ekotizimlar
biogeotsenozga nisbatan kengroq tushuncha hisoblanadi. Ekotizimda moddalar
aylanishini ta’minlash uchun ma’lum miqdorda kerak bo‘ladigan anorganik
moddalar zahirasi va bajarayotgan ishi jihatidan uch xil ekologik guruhni tashkil
etuvchi organizmlar bo‘lishi zarur.Birinchi guruhga o‘simliklar kirib, ular
produtsentlar deyiladi. Produtsentlar assimilyatsiya jarayonida to‘plangan
21
energiyasini boshqa organizmlarga beradi. Ikkinchi guruhga hayvonlar kiradi. Ular
o‘simliklar tomonidan to‘plangan organik moddani iste’mol qiluvchilar
hisoblanadi va kontsumentlar, deb ataladi.