TIRIK ORGANIZMLARNING HARORAT OMILIGA MUNOSABATI Ko’pchilik tirik organizmlar hayoti 0
o
bilan 50
o
S o’rtasida o’tadi. Temperatura
0
o
dan past yoki 50
o
S dan yuqori bo’lganda barcha hayot jarayonlari mutlaqo
to’xtaydi yoki keskin darajada sekinlashib qoladi. Demak, tirik organizmlar
hayotiga harorat optimum, minimum va maksimum darajada ta’sir etadi.
Ayrim suvo’tlar va umurtqasiz hayvonlarning hayoti 0
o
S dan past bo’lgan
temperatura ta’sirida normal o’tadi. Ba’zi bakteriyalar va zamburug’larning
sporalari hamda ba’zi umurtqasiz hayvonlar (kolovratka, tixoxodka va
ne’matodlar, hasharotlar) tanasi suvsizlantirilgach, ularga – 190
o
, - 273
o
S li past
temperatura ta’sir ettirilganda ham hayotchanligi saqlanib qolgan. YOki ko’k-
yashil, diatom va yashil suvo’tlar ayrim vakillarining 73o, - 93oS li qaynar
buloqlarda normal o’sishi aniqlangan. SHimoliy qutbda suvning temperaturasi 0
o
S
ga teng bo’lganda ham ko’pgina suv hayvonlari normal yashab suvo’tlar bilan
ovqatlanadi. Shimol bug’usi, oq ayiq, tyulen va pingvinlar hayoti ham past
haroratda normal kechadi.
O’SIMLIKLARNING HARORAT OMILIGA QARAB EKOLOGIK GURUHLARGA AJRALISHI Barcha o’simliklarni haroratga bo’lgan munosabatiga ko’ra ikkita ekologik
guruhga ajratish mumkin: yuqori harorat ta’sirida yaxshi o’sib rivojlanadigan
termofil o’simliklar va past harorat ta’sirida yashovchi psixrofil o’simliklar. Har
ikki guruhga mansub o’simlik turlari o’ziga xos moslanish xususiyatlariga ega.
Termofil o’simliklar hujayrasi issiqlikka chidamliligi, organlar yuzasining
kichrayishi, tuklarning yaxshi rivojlanganligi, efir moylariga ega bo’lishi, o’zidan
ortiqcha tuzlarni ajratib chiqarishi, uzoq muddat davomida tinim davrini o’tkazishi
va boshqa xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Psixrofil o’simliklar sovuq sharoitni har
xil holatlarda (ya’ni tinim yoki vegetatsiya davrida) anotomo-morfologik
moslanish orqali o’tkazadi. Bunday moslnishlarga poyasining yer bag’irlab o’sishi,
novdaning yotiq yo’nalishi, to’planish bo’g’imi va ildiz bo’ynining yer ostida
joylanishi, hazonrezgilik, po’kak qavatning yaxshi rivojlanishi, oq tanaga ega
bo’lish kabilarni ko’rsatish mumkin.
