37
Muhitning biror omiliga keng doirada moslashgan ekologik turlarga evri- old
qo’shimchasini qo’shib, tor doirada moslashganlarga steno- old qo’shimchasini
qo’shib nomlanadi. Temperaturaga nisbatan evriterm, stenoterm, namlikka
nisbatan evrigidrid, stenogidrid, sho’rlanishga nisbatan evrigal, stenogal.
Tashqi muhitning turli omillarga nisbatan ekologik valentliklar yig’indisi
turning ekologik spektrini tashkil etadi. Masalan, cho’lda o’suvchi sho’raklar
tuproqning sho’rligiga, qurg’oqchilik va yuqori temperaturaga yaxshi moslashgan.
Ushbu omillarga moslanish sho’raklarning ekologik spektrini tashkil etadi.
Ayrim turlarning ekologik spektri bir-biriga to’g’ri kelmaydi. Hatto bir xil
sharoitda yashayotgan va moslashish xususiyati ham o’xshash bo’lgan turlar ozmi-
ko’pmi miqdorda o’zining ekologik imkoniyatiga ega bo’ladi. Izen va teresken
o’simliklari qurg’oqchil va issiq sharoitga moslashgan turlar hisoblanib, ulardan
birinchisi nisbatan qurg’oqchilikka ham, yuqori haroratga ham biroz kuchliroq
moslashishi bilan ajralib turadi.
Ekologik omillar organizmning turli funktsiyalariga ham turlicha ta’sir etadi.
Ayrim individlarning tashqi muhit omillariga chidamlilik darajasi, kritik
nuqtalari, optimal zonasi ham to’g’ri kelmaydi. Ushbu individning irsiy, jinsiy,
yosh yoki fiziologik xususiyatlari bilan bog’liq bo’lishi mumkin.
Muhitning ayrim ekologik omillari organizmga bir vaqtda ta’sir etadi. Ushbu
omillarning ta’siri boshqa omillarning miqdoriga bog’liq bo’ladi. Buni omillarning
o’zaro ta’sir etish qonuniyati deyiladi.
Organizmning normal hayoti uchun ma’lum darajada sharoit talab etiladi.
Agar barcha shart-sharoitlar qulay bo’lib, ulardan biri etarli miqdorda bo’lmasa,
uni cheklovchi omil deb ataladi. CHeklovchi omil organizmni ushbu sharoitda
yashashi yoki yashay olmasligini belgilab beradi.
Dostları ilə paylaş: