Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi analitik kimyo

Cho’kma hosil bo’lishiga ta‘sir etuvchi omillar
Cho’ktirilayotgan kationni cho’kmaga to’liq o’tkazilishi qo’shilayotgan cho’ktiruvchi reagentning miqdoriga va dissotsilanish yoki gidrolizlanish darajasiga cho’ktirilayotgan eritma рН нинг qийматига боg’лиq.

Agar hosil bo’ladigan cho’kma suvda ancha eruvchan bo’lsa, biror ionning to’liq cho’ktirish uchun cho’ktiruvchi reaktivdan mo’lrok, ya‘ni uni tenglama bo’yicha talab etiladigan miqdoridan taxminan 1,5 martagacha kuprok qo’shish kerak.

Masalan; Са²⁺ ni SO ^2-₄ ioni bilan cho’ktirishda kaltsiyning biror tuzi eritmasiga qo’shilayotgan (NН₄)₂SO₄ reaktividan mo’lrok qo’shiladi, chunki

Са²⁺ + SO ^2-₄  СаSO₄

Muvozanatni ungga siljitish uchun SO^2-₄ ionlarining kontsentratsiyasi kattarok bo’lishi kerak.

Reaktivdan xaddan tashqari ortiqcha qo’shish ham maqsadga muvofiq emas, chunki buning natijasida oson eriydigan moddalar hosil bo’lishi uchun sharoit yaratilgan bo’ladi. Masalan , Са²⁺ kationini cho’ktirishda (NН₄)₂SO₄ tuzidan reaktiv sifatida foydalanilganda :

Са²⁺ + (NН₄)₂SO₄ = Са SO₄ + 2 NН⁺₄

Са SO₄ cho’kmasi hosil bo’ladi. Agar cho’kma hosil bo’lgan eritmaga (NН₄)₂SO₄ reaktividan qo’shishni davom ettirsaq, suvda eruvchan kompleks tuz hosil bo’ladi :

Са SO₄ + (NН₄)₂SO₄ = (NН₄)₂ [Ca(SO₄)₂]

Amfoter gidroksidlarning cho’kmalari ham cho’ktiruvchi reaktiv, ya‘ni ishqorning ortiqcha miqdorida eriydi.

AI(OH)₃ + NaOH = Na[AI(OH)₄]

CHo’kma eritma

Ba‘zan ikkinchi gruppa kationlarining suvda erimaydigan qarbonatlari biqarbonatlarga aylanib, cho’kmadan eritmaga o’tadi.

CHo’ktirish protsessini to’liq amalga oshirish uchun ishlatiladigan reaktivning dissotsilanish darajasi muxim ahamiyatga ega.chunki cho’ktiruvchi ionning kontsentratsiyasi reaktiv moddaning dissotsiatsiya darajasiga bog’liq. Masalan, Mg²⁺ ioni NН₄ОН yoki NaOH yordamida cho’ktirilishi mumkin. Ammo NН₄ОН qo’shib eritmadagi Mg²⁺ kationlarining barchasini cho’kmaga tushirib bo’lmaydi. chunki 0,1 M kontsentratsiyali NaOH eritmasida - 100% , shunday kontsentratsiyali NaOH eritmasida esa =1% ga teng. Demak cho’ktiruvchi ОН^- ionlarining kontsentratsiyasi NН₄ОН dan foydalanganimizda nisbatan 100 marta kam.

Eruvchanlik kupaytmasiga ko’ra :

[Mg²⁺] [OH^-]² = ЭК_Mg(OH)2

ya‘ni tenglamadan [OH^-]² =[100]² = 10000 ekanligi ma‘lum bo’ladi.

CHo’ktirish protsessida ishlatiladigan reaktivlarning gidrolizlanishini hisobga olish kerak.

Masalan, ikkinchi guruh kationlarining guruh reagenti oson gidrolizlanadi.

(NН₄)₂СО₃ + НОН  NН₄НСО₃ + NН₄ОН

NН₄НСО₃ ning dissotsilanish natijasida hosil bo’ladigan НСО^-₃ anioni kationlarni cho’ktirish uchun yaroksiz yuqoridagi gidrolizlanishning oldini olish hamda muvozanatni chapga siljitish uchun eritmaga NН₄ОН qo’shiladi.

Eritmaning muhiti (рН) ham cho’kma hosil bo’lish protsessigva sezilarli ta‘sir ko’rsatadi. Xar bir ionning tula cho’kish uchun vodorod ionlarining kontsentratsiyasi ma‘lum qiymatga egai bo’lishi kerak. Demak, cho’ktirishni amalga oshirishdan oldin eritmaning рН ni tekshirish lozim.