Namangan davlat universiteti obidjon karimov

Ahil bo ‘Isa olov ichra ham inson,


Ahil kishilarga olov ham oson.


Noahil kishilar suhbatidan qoch,


Noahil suhbati yomondan yomon.


(Umar Xayyom)

0 ‘zbek mumtoz adabiyotida Alisher Navoiy va Bobur ruboiyning eng yaxshi namunalarini yaratganlar.

Navoiy va Zahiriddin Muhammad Boburdan keyin o‘zbek mumtoz adabiyotida Poshshaxo‘ja, Munis, Ogahiy, Uvaysiy, Komil Xorazmiy, Muqimiy kabi shoirlar ruboiy ijod etdilar. Navoiy va

56

Bobur ruboiylari bu shoirlar uchun mahorat maktabi bo‘lib xizmat qildi. Ruboiyda odatda shoiming boy turmush tajribalari natijasida paydo bo‘lgan xulosalar aks etadi. Ma'lumki, pand-nasihatlar aksar hollarda yoshlarga qarata aytiladi. Shoir o ‘z boshidan o‘tkazgan hayot hodisalari asosida yoshlarga u yoki bu masalani ibrat qilib ko‘rsatadi.

Munis esa bir ruboiysida keksalarga nasihat qiladi, qariyalar axloqi uchun zarur bo‘lgan fikrlami aytadi. Klassik she'riyatimizga nazar tashlasak, ruboiylami ko‘proq atoqli shoirlar yozganini ko‘ramiz. Bu hoi ruboiyning g‘oyaviy-tematik jahatdan murakkab shoirdan katta she'riy mahorat talab etadigan lirik janr ekanini ko‘rsatadi. Ularning ko‘pchiligi barmoq vaznida yoziladi. Endi ruboiy va sof turkiy to‘rtliklar umumiy xususiyatlariga ega bo‘la boshladi.

Adabiyot vakillaridan M.Shayxzoda, Habibiy, Ramz Bobojon, Sh.Shomuhamedov, T.YoMdosh va boshqa shoirlar yaratgan eng yaxshi ruboiylar mavjud.

Turkiy xalqlar adabiyotining eng ajoyib she'riy shakllaridan biri tuyuq bo‘lib, o‘zbek adabiyoti tarixida uning yuzlab namunalari yaratilgan. Tuyuq so‘zi tuslash va tuymoq ma'nosini bildiradi. Tuyuq so‘zi adabiy termin sifatida XIV asr oxiri va XV asr boshlarida ishlatila boshlangan. Bu hoi mazkur janming poeziyamizda o‘sha davrlarda to‘la shakllanganligidan dalolat beradi.

Tuyuqning kelib chiqishi xalq poetik ijodiga borib taqaladi. Alisher Navoiy tuyuq yozish qonun-qoidalarini nazariy jihatdan

asoslab bergan hamda amaliyotchi sifatida uning yuzlab namunalarini yaratgan. Navoiy lirik merosidan o‘n uchta tuyuq o‘rin olgan. Alisher Navoiy adabiyotimiz tarixida tuyuqning birinchi nazariyotchisi sifatida ushbu she'riy shaklning asosiy xususiyatlarini «Mezon ul-avzon»da quyidagicha ko‘rsatadi: «Yana turk ulusi, bataxsis chig‘atoy xalqi aro shoye' avzondurkim, alar surudlarin ul vazn bilan yasab, majolisda ayturlar. Birisi tuyuqdirkim, ikki baytqa muqarrardur va sa'y qilurlarkim, tajnis ayti!g‘ay va ul vazn ramali musaddasi mahsurdur, mundoqkim,

57