Namangan davlat universiteti tibbiyot fakulteti

3. Buyrak usti bezi.
1) Taraqqiyot manbai: mezodermaning hosilasisplanxnotom (selom epiteliysi) po‘stloq modda va ganglioz plastinkamag‘iz modda. Fetal va definitiv buyrak usti bezi po‘stlog‘i.
2) Buyrak usti bezi po‘stlog‘ining tuzilishi.
Po‘stloq zonalari: koptoksimon, tutamli, to‘rsimon. Hujayralarining joylashishi: koptoksimon zona – yumaloq to‘plamli, tutamli zonada – tasma shaklida, to‘rsimon zonada – tasmalar to‘r hosil qiladi.
Koptoksimon zona – mayda hujayralar – lipid kam saqlaydi, plastinkasimon kristali mitoxondriyalari bor, gormoni – aldosteron, natriyning miqdorini boshqarib turadi.
Tutamli zona – yirik hujayrali, lipid kiritmalarga boy, silliq EPT yaxshi ko‘rinadi, vezikulyar yoki tubulyar kristali mitoxondriyaga boy. Qoramtir va oqish hujayrali. Gormonlari – kortikosteron, kortizon va gidkortizon. Moddalar almashinuviga ta’sir ko‘rsatadi, immun reaksiyalarni pasaytiradi.
To‘rsimon zona – o‘rtacha kattalikda, kubsimon yoki yumaloq shakldagi hujayralar, lipid kiritmalari kam, naysimon kristali mitoxondriyalari bor. Gormonlari – androgenlar, estrogenlar, kam miqdorda progesteron.
3) Buyrak usti bezi mag‘iz moddasining to‘zilishi.
YUmaloq shakldagi yirik neyroendokrin hujayralarining (xrommaffin hujayralar, epinefrotsitlar) to‘plami.
Oqish va qoramtir epinefrotsitlar. Katexolaminlar ishlab chiqaradi: adrenalin va noradrenalin. Gardishli sekretor donachalar saqlaydi. Mag‘iz moddada endokrin hujayralardan tashqari tipik multipolyar neyronlar ham uchraydi.
4) Buyrak usti bezi faoliyatining boshqarilishi.
Gipofiz gormoni – AKTG, renin, vegetativ nerv sistemasi (charvi, adashgan nervlar).
5) Yoshga qarab o‘zgarishi.
4. Yakka endokrin hujayralar (ARUD-sistema). Bosh miyada, me’da-ichak yo‘lida, nafas yo‘llarida uchraydi.

GLOSSARIY

Epiteliy	Doim bazal membranalar yotuvchi chegaralovchi tukima, epiteliy xujayralari surish, ayirish, ximoya, sekretsiya vazifalarini bajaradi	Restricting always underlie the basal membrane tissue , epithelium cells to traverse the globe , the protective functions of the secretion
Bezlar	Epiteliy tukimasi vazifasiga kiruvchi sekret ishlab chikaruvchi xujayralar yigindisi	Value cells producing epithelial tissue work out secret.