Namangan davlat untversiteti

«Porterning umumiy strategik modeli»da korxona barcha imkoniyatlarini bozordagi bir segmentga qaratadi, tovar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish evaziga mahsulotga past baho belgilab iste’molchilarni ko’proq jalb etadi va sotish hajmini oshiradi. Boshqa holatda esa, raqobatchilar yo’q bozorni yangi tovar assortimenti bilan egalllab oladi.
«Tovarlar (bozorlar imkoniyatlari qoli’i (matritsasi))»da foydani ko’paytirish birinchidan - tovar harakatini o’zgartirmagan holatda bozorni kengaytirish, ikkinchidan - hali talab qondirilmagan bozorlarga kirib borish; uchinchidan - korxona bozorda yaxshi tanilgandan so’ng yangi tovar ishlab chiqarish yoki modifikatsiyasini o’zgartirish; to’rtinchidan - yangi bozorlar uchun yangi tovarlar ishlab chiqarish orqali erishiladi.
«Boston konsalg’ting guruhi qoli’i» orqali bozorda foyda olish, korxona faoliyat ko’rsatadigan hududlardan eng samarali strategik xo’jalik bo’limlarini tanlash bilan amalga oshiriladi.
Birinchi hudud – «yulduzlar» (katta talab va bozorda yuqori ulushga erishilgan). Bu hududni e’zozlab, yanada mustahkamlash choralari ko’riladi. Bozordagi ulushni saqlash uchun narxlarni pasaytirish, reklama xarajatlarini ko’paytirish, mahsulot turlarini ko’paytirish va boshqalar amalga oshiriladi.
Ikkinchi hudud – «sog’in sigirlar» (past talab, ammo bozorda firmani ulushi yuqori). Bu hududga qattiq nazorat o’rnatiladi.
Uchinchi hudud – «qiyin tarbiyali bolalar» (talab yuqori, ammo bozorda ulush kam). Bu hudud imkoniyatlarini o’rganish va «yulduzlar» hududi darajasiga ko’tarilishi ehtimoli bormi yoki yo’qmi? Kerak bo’lsa, harakatni ko’paytirish zarur.
To’rtinchi hudud – «itlar» (past talab va bozorda kam ulush). Agar bunday hududni egallab turishga, keskin sabab bo’lmasa, undan qutulish kerak.
Marketing rejasi asosiy hujjat bo’lib, kim? nima? va qaerda? hamda qaysi yo’l bilan aniq vazifani bajarish Shart degan savollarga javoblarni ifodalaydi. Taktik rejalashtirish yaqin muddatga assortiment, savdo, narx, reklama, moliya, kadrlar va boshqalar bo’yicha korxona siyosatini belgilaydi.

• mahsulot assortimentini rejalashtirish - bo’lajak iste’molchilar guruhini va ular talabini aniqlash, mahsulotni texnik ko’rsatkichlarini va iste’mol qiymatlarini muvofiqlashtirish, uning raqobatbardoshligini baholash, upakovka (o’ram)ni rivojlantirish, tovar turlarini yangilash va boshqalarni o’z ichiga oladi;

  
  

• tovar harakati yo’nalishlarini va sotishni rejalashtirish - tovarlar oqimi yo’llarini, qancha zahiraga ehiyoj borligini, transport orqali tashish, qayta upakovka (o’ram) qilish, tovaroborot va sotishdan keyingi xizmat qilish kabilarni aniqlashdan ibora;

  
  

• reklama va sotishni rag’batlantirishni rejalashtirish - reklama vositalarini tanlash, sotuvchilarni va xaridorlarni rag’batlantirish usullarini aniqlash, raqiblarga ta’sir ko’rsatish yo’llarini baholash demakdir;

  
  

• moliyaviy ko’rsatkichlarni rejalashtirish - Shu jumladan, marketing xarajatlarini aniqlash, bahoni belgilash (talab, xarajatlar, raqobatchilar, marketing tadbirlaridan olinadigan daromadga asoslanib)ni tashqil etadi;

  
  

• kadrlar bilan ta’minlashning rejasi - rahbariyat va mutaxassislarni joy-joyiga qo’yish, kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish, maslahatchilarni yollash, boshqa korxonalar tajribasini o’rganishni o’z ichiga oladi.

  
  

Marketing nazorati uch xil shaklda olib boriladi: strategik, yillik va rentabellikni tekshirib borishdan iborat. Strategik nazorat - ma’lum davr mobaynida korxona marketing faoliyatini har tomonlama taftish qilib, uning bozordagi haqiqiy holatiga mos kelish-kelmasligini aniqlashdir.

Yillik rejani nazorat qilishda sotish hajmi, bozordagi ulushi, iste’molchilarning tovarlarga bo’lgan munosabati va boshqalar tahlil qilinadi. Korxonaning foyda va zararlari balansi orqali va foydaning xarajatlariga solishtirish yo’li bilan uning rentabelligini nazorat qilinadi.

2.